MASTER
NEGATIVE
NUMBER
00-275.22
MICROFILMED 2003
THE CLASSICS LIBRARY
UNIVERSITY OF ILLINOIS
AT URBANA-CHAMPAIGN
URBANAJL 61801
AS PART OF THE
DITTENBERGER-VAHLEN
CIC 6 PRESERVATION GRANT
PROJECT
Funded by the
Natlonal Endowment for the
Humanities
Reproduction may not be made without
permission from Tlie Classics Library,
University of iiiinois at Urbana-Chiampaign.
COPYRIGHT STATEMENT
The copyright law of the United States (Titie 17, United States Code) governs the malcing of the photocopies or other reproductions of copyrighted material including foreign works under certain conditions. In addition, the United States extends protection to foreign works by means of various international conventions, bilateral agreements, and proclamations.
Under certain conditions specified in the law, libraries and archives are authorized to furnish a photocopy or other reproduction. One of these specified conditions is that the photocopy or reproduction is not to be "used for any purpose other than private study, scholarship, or research." If a user makes a request for purposes in excess of "fair use," that use may be liable for copyright infringement.
The institution reserves the right to refuse to accept a copy order if, in its judgment, fulfillment of the order would involve violation of the copyright law.
1
AUTHOR: Peters, Joannes
TITLE: Aristophanis iudicium de summis suae
• •
aetatis tragicis.
PLACE: Monasterii
DATE: 1858
BIBLIOGRAPHIC RECORD TARGET
The Classics Llbrary University of lllinois at Urbana-Champalgn
CIC 6 / NEH Dittenberger-Vahlen Mlcrofilming Project
Storage Number : QQ ~^15 >.Xl
Aristophanis iudiciiim de sxammis suae aetatis tragicis. Dissertatio quam . . .
Author (s) : Peters , Joannes .
Publication: Monasterii, typis Theissingianis , 1858 Description:
1 1. , 77 p. 22 cm. Language : Latin
SUBJECT(S) Named Person:
Aristophanes .
Responsibility : -V u Z' -i scripsit Joannes Peters.
OCLC: 32848042
Technical Microfilm Data
Microfilmed by
Preservation Resources
Bethlehem, PA
On behalf of
The Classics Library
University of lllinois at Urbana-Champaign
Urbana, IL
Film Size: 35mm microfilm
Reduction Ratio: /OiJ^ Image Placement: lA (HA/ JB Date filming beqan: l^-Stp-pS Camera operator: ( 'q JUt^ 9c k^^Mcr ^
IIB
JvA
SVA
s^.'
V^
^
^
Ul
o
3 3
>
^/
A^-
^^
2.0 mm
o o
3 3
p.RiiF,.,.,-!-
•1° iil^ i^ iiiiig
o
0° o
ro fo
K3
Ln
ABCDEFGHUKLMNOPQRSTUVWXVZ abcdefghi|k!mnopqrstuvwxyz 1234567890
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 1234567890
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
abcdefghijklmnopqrstuvwxyz
1234567890
2.5 mm
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
abcdefghijklmnopqrstuvwxyz
1234567890
r^'
■^p
&
:f^
f^
Kr
,*«'
V
^fo
'fp
fe
m
o
O Tj m "o
oL,"o og
m
0
m
-^/^,
^4^'%.
i$
r^
^^
4^
■^' .''V-i^:9_:i'<s-'^^rm>2::
'-■m.
■'^n:
■r-»
•,"ci-
|
• . |
.1-^ |
|
v* |
y..- |
|
-S^ |
|
|
*\^ |
|
|
.u |
|
|
, |
'. -'" |
|
• ^' |
■ . ^ .- |
|
' »'' |
|
|
1- «- |
|
|
!-*«■, |
|
|
--st |
|
|
•^ |
1' ' .. |
|
* _ A |
|
|
' V |
|
|
-^: |
|
|
'■->>. |
|
|
■ «V |
|
|
\V>ii'" |
|
|
. ■ -S" |
^LJUJ.
;.vvi::^m^
fftmA
AMSTOPHANIS lCWeiGll,.
SUMMIS SUAE AETATI8 TRAGICIS.
DISSEBTATIO
QUAM
AD SUMMOS m PHILOSOPHIA HONORES
AB
AMPLISSIMO PHILOSOPHORUM ORDUNE
IN
ALMA ACADEMIA REGIA MONASTERIENSI
■' "%- «■■ :#8ITE IMPETRAITDOS
,-tv- • -^^
m'/ tCMPSlT
■i
ALLEITDORPIENSIS OUS8TPHALUS.
■ n^ ■
MONASTERII,
TYPIS THEISSINGIANIS.
-■■•? - ■*
MDCCCLVin.
rH-.
?i.s p
■ i 18. .:■ <t
' h
V :.~i. ,
K.
FBJD. THEOPH. WELGEEBO
PHIL. DB. LIT. ORAEC. PSOF. PUBL. OBD. IN UNIVERS. BONNENS. ACAD.
LIT. BEBOL. SOC. OBD. EQUIT. AQUIL. BUBB. n. CL. CUM FBOND.
QUEBN. OBD. LEO. HON. FBANCOOALL. BEL.
PRAECEPTORI OPTIMO
HUNC LIBELLUM QUALISCUNQUE EST
ANIMI MEMORIS AC GRATI TESTEM
CONSECRATUM ESSE
VULT
SCRIPTOR.
iW'
l^om ad cognoficendam anliquitalem maxime libris mona- mentisque ipsis, quae nostram tulerunt aetatem, uti necesse sit — ineptiunt enim, qui antiquos populos se ipsos habuisse cog^ nitos negant — tum ad inteliegendam perspiciendamque indolem atque naturam litterurum, quibus Graeci et Romani laudem con> Secuti SUnt perennem nemo pervenire potest, nisi praecepta, le- ges, sententias, iudicia, quae veteres de illis tulerunt, iteruni iterumque respiciat. Quae quamquam satis perspicua sunt, nihi- iominus, quod ad litteras scriptoresque celeberrimorum antiqui> tatis populorum attinet, cavendum est, ne teslimoniis veterum ipsis, quae ad illos pertineRt, in errorem abdiicaris. Etenim cum veteres, quo tempore litterae maxime floruerunt, libros, qui praecepta legesque singulorum litterarum generuin ex artium discip!ina doctrinaque petita proponerent, non conscripserint, sed naturam sequentes et divino quodam furore ducti singulis litte- rarum, generibus operam navaverint, facile intellegilur, ex auc- torum antiquitatis scriptis iudiciura omnibus numeris absolutum neque de singuiis litterarum generibus neque de scriptoribus singulis posse duci| quippe cum alius alias leges in recensendis libris secutus sit. Itaque, etiamsi velercs scriptores optimi sunt duces, quorum vestigia prementes artem et discipllnam auctorum antiquitatis summorum cognoscamus, semper tamen inquirendum est, qualis scriptor de alio iudicium exerceat qualesque normas iudicandi sequatur. Accedit, quod etiam tempora magnam vim habent in leges, quas homines, qui de litteris scriptoribusque iudicium ferunt, respiciunt et temporibus mutatis sententiae, quae scriptoribus in conscribendis libris observandae sint, mutantur. Quare ctiam temporis, quo quis scriptor de alio iudicium insti- tuit, ratio habenda est maxima. Quae cum ita sint, fortasse non inutile sit, de iudicio, quod Arislophaneti summus ille poeta co-
1
■( ^*;3?*r
2
micus de tribus Graecae tragoediae principibus in Ranis (ulit, brevem disputationem instituere, cum haec potissimum fabiila non minus quam Nubes, fabula illa celeberrima, qua poeta comicus Socratem philosophorum principem perstringit, effecerit, ut multi viri docti perquam inique de Aristopliane iudicarint eumque omnibus opprobriis cumulaverint, quorum agmen ducunt ') Por- sonus, Wielandus, Jacobsius, Valckenarius , Hartungus. Neque tamen iudicium illud recte intellegitur, nisi, quomodo n^turae ot rationi comoediae maximeque ab Ailstophane eique aequa^Ifbus poetis comicis Atheniensibus excultae conveniat quamque vim reipublicae conditio et tempora in iudicium Aristophanis exercue- rint, inquiratur. Atque quo melius ratio iudicandi sentiendique aetatis Aristophaneae cognoscatur Aristophanesque crisim de tra- gicis summis instituens rectius intellegatur, quatenus Aristopha- nes cum aequalium iudicio conspiret vel dissentiat, videbimus. Priusquam autem illud iudicium Aristophanis illustremus, de Ra- narum fabulae proposito atque consilio paullulum praemittere, necesse sit, quamquam quin haec res tum demum, cum illas quaestiones, quas pertractandas nobis proposuimus, quoad fieri potest, absolvimus, plane inteliegi possit, nemini dabium sit
De Hanaram coosilio.
Quamquam multi in indolem et propositum Ranarum inqui- jsiTerunt, tamen nemo est, qui interiorem fabulae indolem plane intellexisse videatur. Namque vetus scholiasta, licet verba illius non tam inepta sint, quam senlentiae, quas multi post eum pro- fessi snnt, consilium fabulae parum perspexit '). Post illum Friiich-
1) Cf. Porson. praef. ad Eur. Hec. m. 1. Wieland: ^Altis. Mus. P. II. p. 12, ill. p. 82. Jacobt Miscell. III. p. 325. Valcken. Diatr. in Eur. dram. dep. rel. m. 1. Hartung.: Eurip. restitut p. I. 130, 238, 380, 476 alib.
2) Verba achol. sunt (jQg ovv TO dQcifta tov IllovTOV C«c. prio- ris Piuii) vn^Q Tov vote ccQXOVTog W^jyvwv aavf.tq>aviJiig ^mnta^ato^ xtaa navTog ^^ (pdoa6g)Ov /imaQatoUaxov xal ipevdorvq^oy %6 dqafia tcJy Neq^ekuiv^ ovzw xal %m>de iijv xio^ipdiccv %ofv BaxQaxwv xaza Jiaviog vnoipvXQOV xai vno^vkov xcu aqtvovg xai arexyotcna yQaqiovtog.
r»^§m de' ^ ■mniir^rt; tai' f^m GHmttiti m it^yim
^e phiebfrit, nt Ari^opbKiiem Ranas conseripsisse, qnibus Eti- ripidem, <)tii in Palamede fabtkla tnortem Socratts Atkeniensibcrs ci^mini dedisset, uidst^etur dic«re non dubitatet "), net; feliehi^ in iea re Sam. Petitus V^niatus est ^*). Cum igitur illortim dis* ptitai^ioneiji nibfl ad retn e^tplrcandam attlilissent, Genellius^) sen- teritiiEim Riaroal-Rocheltii et Bramoyi ample^, fri)iilam esse eotiM- sct^ptam , tit novji Atbeniensium rei^nublicae administfandafe ratSt^ ridertltur, qtra homines tiles et obscuri et iitfimo loct^ hati, qtHls comictts eiits Sententia ficet(tociovg sig-nificat, non modt> ifsdem;'^iti-<' bus cive$ ingenoi honestique, honoribus afflcerentor, verom etlBih iis anteponerentur, «tatuit, qaa quideafi sentenlia nibil perversius excogitari possit, quoniam neque iUicM rei parabasi excepla certa mentio fit ^}, neque, si poeta illud sibi maxime proposuisset, satis perspiceretur, quid sibi vellet iudicium illud de poetis tra- gicis. Post illos Bohtzius ^) , qui eandem fere sententiaio, quam scholiasta, profitetur, Ranarum indolem non magis assecutiis est, quam Thierschius ^), qui Aristophanein perversam ralienem cum Atheniensium tum quinque iudicum theatralium, quam in fabuUs aestimandis sequerentur, maxime notare voluisse afiSrmat. Neque sententiam God. Stallbaumii ^3, Aristophanem de tragicis sumo^ iudicium exercentem, studia, vitia, errores aequalium maxime perstrinxis«e, ita, ut vita Atheniensium illo iudicio non miniis describeretur , quam poesis tragicorum,,omnino comprobaverjjf, quamquam vir praeclarus suo iure, priorein fabuiae parlem, ubi Bacchus ad inferos descendit, in qua parte maxime vita eCimores Atheniensium perstringuntur , cuin posteriore, qua Aristophanes iudicium de tragicis exercet, cohaerere affirmet. Denique Hen*
i'i! »:|
,1 3) FrischUn. disput. de ocas. Ariat. Ran. (praefix. edit. Arisi. Kaater). i ,,4) Samuel Petit. Misoell. p. 13. ..^ /. ,. ,104
,. r 5) Genelli: Das Theater zu Athen p. 63, 65. . ,
8) Ran. v. 690—696, 720-735. , '.
7) Bohtz. de Ran. ArisU dissert. Gothae 1828 p. 23.
8) Thiersch. proleg. ad Rati. p. XXVl.
9) G. Stallbaum: de persona EUfipidis in Ran. Arii^toph. (pr6||t-. sctiol.). Lips. 1843, p. 3—5.
1*
m-
nickius, qui novissime de consilio Ranarum disscruit '°), duxit, co- micum hac fabula cfficere voluisse, ut Atheniensium coiisilium Callia auctore "), quem eius sententia Bacchus repraesentat, captum, Euripidis mortui fabulas in certamen deferendi ad irritum redi- geret eosque ad Aeschyli fabulas immerito neglectas repetendas iucitaret. Sed quod putat, Aeschyli tragoedias iam tum thea- tro excessisse, Euripidis autem fabularum repetendarum Athe - nienses ante Ranas fubulam actam consilium iniisse, nuUis fere rationibus nitilur. Quid? quod Aeschylus, qui cum Euripide certare recusat, Baccho ex eo quaerenti, quid sit, cur illud cer- tamen non libeuter subeat, respondet. v. 867: (ed. Bergk)
ott ri noiTjaig ovxi ovvtii^vrjiti ^oi^ : if .
. ■■ tovti^ ds avvti^t]itev, aiaye^si Uyeiv.
Ex quo quidem dicto cognoscitur, ab Euripidis morte usqne ad id tempus nullam eius tragoediam esse actam. At non ita multo post Ranas fabulam actam Euripidis Iphigenia in Aulide cum Bacchis et Alimaeone ab Euripide nepote celeberrimi tragici acta est *'0 neque tragoedias Euripidis brevi post publico con- silio esse repelitas negaverim. Immo vero constat, iam tum, cum Aristophanes Ranas docuit, multos Athenienses tragoedias Earipidis desiderasse. Bacchus enim, qui sententiam pronuntiat ventosae et variae plebis Atheniensium , quam repraesentat, ut Welckerus, vir summus, recle contendisse mihi videlur *'), ad infcros descendens, unde reducat poetam sibi carissimum, lecta Andromeda sese quam maxime desiderio Euripidis commotum esse libcre profitetur. V. 66 seq.
10) Hennicke: De Ran Arist. fab. indole atque proposito. Coeslin. 1855 (progr) p. 4 seq.
1 1) Temere multi interpretes Aristoplianis faunc Calliam filium fuisse Hip- ponici dicunt Athenis quidem sexcenti Caliiae fuerunt, sic archontibus ^ncovvUOig q- v« 01. 81, l; 92, l; 93, 3 secundum Diodorum nomen Calliae fuit.
12) Cf. Baeckb de Graec. trag. princ. p. 211 seq.
13) Welcker Arist. Ran. inlerpr. Germ. Stailbaum: de persona Bacchi in Rau. Arisl 1836 (progr.) Lip^.
t
-,/ <•:
^\m^h toiovtoai toIvw iab doQdaTvcfi no^og ' ' OHu»»i EvQtnidov, xal tavta tov trc^vjyjroVoff. ''" ' ' 'hkIc^ ' '"*''• xovdeig ye ft^av nelaeiev dvd^gtoTuav to ft^ ovx ' '"' >*-- ik»etv in' ixeivov. ^^^' --■;' ''■-] '- '' "^ '^
Jam cum Athem^nsibas nimtiatum esset, Eiiripidem iri iface- donia esse morlaum, omnes fere Athenienses tristitia esse affecti dicuntur. Thom. Mag. ih vit. Eur. q^aal di inl try axovaftart rj^g EvQinldov Televzjjg tovg ftkv "A&rp/aiovg ntxvtag nevd-fjaat. X. t. X. Adde, quod iam tum multi poetae Earipidem imitati suiit, ut apparet ex vorsibns iliis, qui sunt in Ranis v. 90 Se(f.
ovxow fkeQ^ eat' ivrav^a ftetQaxvXlta ' ' tQayi^diag notovvta nXeiv fj fivQta 1. > . »»-.
'■' EvQinidov nXetv ij ataditp XaXiattQa. "'■ '•♦'*'}'
Atque cum etiam Phrynichus eodem die Lendeonim, quo Aristopbanes Ranas docuit, Musas ageret, in qua fabula Eurip)- des et Sophoci«s ct fortasse ipse Aeschylus partes gerebant'*), veri simile est, Athienienses tum maxitne agitasse quaestionem, quis tragicorum «princeps esset. Itaque non dubilo , quin Aristo- phanes Ranas conscripserit, ut vitia, quae Euripides in arte tra- gica commisisset, comprehendens naturam poesis Euripideae Athe- niensibus ostenderet eamquc ridiculam redderet et spectatores doceret, quomodo illa pocsis conspiret cum pemicie rei publicae et corruptis moribus, talique modo Athenienscs a poesi Euripi- dis eiasque asseclarum abalienarct Indoles igitur artis tragicAe Euripideae ut spectatoribus dilucidfdr fieret, Arisfophanes egregie rem sic instituit, ut Eoripidi Aeschylum qnasi imaginem verae artis tragicae, qin* Euripidi, quod ad vitam, mores, poesim atti- net, mdxime est contrarius, opponcrct el cum illo de arte tra- gica decertantem inducerel '
Quae si recle sunt dispulata, nemini mirum videbitur, So- phoclera perraro commemorari, quippe qui, cum Euripidi non tam conlrarius sit, quam Aeschylus, ad certamen cum Euripide ineundiim minus aptus fueril, ut postea accuratius oslenderaus.
14) Cf. Meineke: histor. crit com. Gr. p. 157. Bergk: de reliq. com. AU. p. 377.
e
Cui consilio Aristoph^nis optime convenit occ^sjo, quae Ranas fabulam procreavit. Tota enkn fabiyla, gt {iitscbelips, Y^ I)« summo iure contendit'*^}, morte Sophoclis tamquam fundamento nititur et in magno errore versari videntur Fr* Bitterus et Rankius, y. D. qui Aristopbanem non demum post mortem Sophoclis ad hanc comoediam conscribendam esse aggressum, sed cum vel tQtam vel magnam eius partem absolvisset, paucos iilos de So- phode versus (v. 76 — 82 ; 787 — 794) adiecisse opinantur **). Fabala enim tanquam fundamento careret, nisi mortom Sophoplis occasionem huius comoediae componendae praebuisse pro certo ducimus. Quod etiam Bacchus Aristophanis satis comprobat, qui ad inferos descendit, unde bonum poetam reducat, cum ne unus quidem poeta, cuius fabulae agantur dignus, et cui plus quam serael tragoediam in scenam ipducere liceat, superstes sit '^). Ait enim v. 92 seq. de poetis vivis: . i , ■
intg)vllidsg tatk^iazi xal atwfivl^cna^ :.. ^ ,;.
,^ %eXid6vfav ftovaela, lco^tjtal tsxvfjSt
a q>Qovdtc d^aitov^ r/V fiovav xoqov la^ji^ , ana^ TiQoaovQrjaavca zfj TQaytpdi^' . }\ .
yovifiov ds noirftry av ovx ^vQOtg stt ,, ,, , ^Tjftwv av, oavig ^tjfia yswaiov Xdxoi. . Viri ilU docli, qui fabulam Sophoclis morte procreatam esse negent, sententiam suam eo probare volunt, quod mors et Eu< ripidis et Sophoclis '^) ad 01. 93, 3 referatur et Sophocles mense Posideone Dionysiis ruralibus mortuus sit, ita ut, si Ari^ stophanes post Sophoclis demum mortem Ranas conscripserit, tempus fabulae conscribendae nimis coarctatum sit. Attamen So- phoclem Choibus diem supremum obiisse Satyrus non malus ille auctor et Istros et Neanthes referunt ^^), Choes autem, alter
15) Cf. Ritscbl: De Agathonis vila elc. part. I. p. 15. 16} Cf. Fr. Rilter: Didymi opusc. p. li?. F. Ranke; Aristoph. Vita. P. I. p. CCLXXII.
17) Cf. V. 71. Jio. dsofxai TioitjTOv de^ioVf
oi f.isv yctQ ovxst' slaiv, oi d^ovtsg xaxoi.
18) Cf. Diod. XIII., 103. Boeckh de Graec. trag. princ. p. 209 seq. RiUchl 1. I. p. 16. Ritter 1. 1. p. 117.
19) Cf. vit. Sopbocl.
(Ues Uislas Ant^esteriprum, celebrfbai^tur die duodecimo mensis ^Dthefiteriajiis ^**), q^ui erat mfinsi^ opt^vfis aqni et Gamelioneai, pri^tinum ill^m Lenaeonem» ad quem Lenaea, (i^^ii^ Ranae Cf- bula acta est, sunt referenda, sequebatur. Quo fit, ut mor$ Soi- phocli^ anno alteri 01. 93 tribuenda sit Neqqe haec sententia labcfactatur, si quis scriptores illos Choes cum Ojonysiis ruraU- hus s. parviSj quae iu Posideonein, sexlpm inensem anni Oiym- piapi s. duodecimum antiqui anni Atlici incidebant, commutasse opinelur, quoniam etiam tam tempus Ranarum fabulae conscir|< bendae nimis coarctatur, ex qua difficultate non exp^dimur, si annum tertium 01. 93 aunum fuisse intercalarem , utpote octa- vum in altero cyclo canonis, q. v. Metonis, ducirnus, ita ut dimi- dia pars Fosideonis prioris et integer Posideon posterior et ini- tium Gamelionis inter Sophoclis mortem et ifanarum editionen\ intercesserint ^'), Namque non est dubium, quin Athenienses cyclum illum Metonis ivvsaxaidexonrjv , quem Dlodoro tes^e CXtl., 36) Meto 01. 86, 4 invenit ^O* tum publi^o coiisilio non- dum receperint, cum Athenienses, quod ad tales res attinet ab antiquo usu et consueludine non facile discesserint, quare cyclum illum Callippi annorum septuaginta sex nunquam in publicum usum receperunt; neque niuUo ante aetatem Alexandri Magni Athenienses cyclo illo Metonico publico consilio esse usi viden- tor. Atque etiamsi annum iertium 01. 93 annum fuisse interca-
20) Cf. noeckb: Ueher den Unlerscbied der Lenfien, Antbesterien und iSndlich. Dionysien in «rt. acad litt. Berol. a 1816—17. Quamquam Anthe- steriis tragoediae non siint actac, tamen dithyrambis Athenienses illis diebus festis esse delectalos constat. £tiam partes tragoediarum maxioieque carmina iyrica illarum praelecta fuisse, incredibile non est. Quaniobrem perquam probabile videlur, Sophoclem parte tragoedine alicuius lecta subito mortuum esse, ut memoriae traditum est. Cf. Boeckh I. 1. p. 97 seq. Hanov. Exerc. crit. I., p. 72. Qune Fritzschius, V. .D. in cominentatione de Lenaeis (ind. lect Rostock. 1834) contra Boeckbium, virum summum, disputat, Lenaea primum cum Antbcsteriis convenis.^e, deinceps autem fastis turbatis ex An^ ibiesterione in Posideonein esse translata, non facile cuipiam persuaserit. Jam repugnant Ranae (cf. v. 2l5 seq.).
21) Cf. F. Schullz vila Sophocl. p. 153.
22) Ideler: Handbucb der malb. Cbronol. p. 314 seq.
8
larem concedamiis, Sophocles tamen Dionysiis ruralibus eiosden^ anni non est mortous, quoniam ne infra duos menses qnidem talis fabula, qualis est Ranae, conscribi et doceri potuit ^'}. Ita> que nihil reslat, nisi ut Sophoclem 01. 93, 2 mense Anthesteri- one paulo post Euripidem, qui in Macedonia mortem oecubuit mortuum esse staluamus, praesertim cum iam auctor marmoris Parii Euripidis mortem ad 01. 93, 2 archonte Antigene referat **). Ouid autem Aristophanes ingeniosius excogitare potuit, quam tum, cum morle Euripidis et Sophoclis tragoedia quasi parenli- bus orbata est, ea, quae comico maxime visa sunt vituperanda in fabulis Euripidis, quem poetam, dum vivus erat, in multis fabulis, veluti in Autolyco, Erechtheo, Polyido, Phoenissis, Achar- nensibus, Nubibus^ Thesmophoriazusis, Pace, vehementer irrise- rat, in unum quasi centrum cogere, ut eo non solum Euripidem sed eliam amicos ei Athenienses maximeque illos, qui eitm imi- tabantur, omnesque novos poetas, inter qiios etiam poetae di- thyrambici recentiores illius aetatis fuerunt '^) rideret et in Eu- ripidem causam omnium malorum, quae in priore fabulae parte, ubi Bacchus lecta Andromeda motus nd inferos descendit, unde Euripidem reducat, ridentur, deferret. —
Hisce praemissis ad exponendum iudicium, quod comicorum princeps de celeberrimis illis tragicis fert, aggredimur.
23) Boeckh I. i. p. 101. Ritschl 1. I. p 13. Ouam rein lemere impug- nmt Rankius 1. I. p. 271 et Wagnerns in Ouoest. de Ran Arist. Spec. I. (Vralisl 1846) init. Nam quod Pacem paullis diebus, antcquam acta sit, es«e conscriptam (01. 89, 3) dicunt, hoc nulla quidem re comprobntur. Et quan- tnm distat Pax a Ranisl Cralinns vel gloriatur, sese vix duobus annis Chiro- nes confeeisse^ dicens (ap. Aristid 49, T. II, p. ^21 Dind.): tavto dvolv iv itoiv ^fdv fiolig i^STCOV^d-rj. Bergk de reliq com. Alt. p. 219 seq.
24) Cf. Boeckh 1. 1. p. 97 annot. 120. Corp. Insc. II. p. 342.
25) Suo quidem iure Heyerus in commentat. I de Arist Ran. find. lect. HhI 1836) p. 9 contendit, quorumdam poetarum vanam et ridiculam garru- litatem et obscuram orationem cantu Rannrum (v. 210 seq ) rideri, quem cantum ex variis variorum dithyramborum et iragicurum et ex Euripidis potissimnm carminibus esse sumptum, satis apparet. Errant autem Brumoyius et B. Thierschius, quorum ille poetas omnes tragicos, hic Euripidem Rana- rum coryphaenm illo cantu maxime rideri putat.
>i}i'> j'i - : . ' '' > ' ■ ' ' '■ ■' ■_■''■■■ ' '•
!f* .it-i'j' ,i»'-:.- ■■■'■'''■.. ■■ ■■hir.ij.'. i. '
Caput I.
^ , ladlciuiD Aristophanis de trag^icis exponitur.
Poeta comicus Aeschylnm summa effert laude maximeque eam ob causam, quod fabulae Aeschyleae homines ad virtutes bonosque roores reducere possint. Elenim non modo chorus, qui ex mystis constat et sententiam poetae pronuntiat, a partibus Aeschyli est, sed eliam Bacchus mores varios et mutabiles lepidissimi cuiusque Athe- niensis prae se ferens, qnamquam Euripidem ex inferis repetiturus est, Aeschylo multas tribuit laudes. Maximi autem momenti est, quod ipse Euripides, in adversarium acerbissime invehens, invitus Ae- schylum magis laudat, quam vituperat et iis, propter quae Ae- schylum et pocsim eius reprehendit, sc ipsum ridiculum sophi- stam, qui singulis quidem operam navet, totius autem arlis tra- gicae paene ignarus sit, praebet sibique ipsi litem intendit. Quae Aristophani in Aeschyleis fabulis vituperanda videntur, lenissime notantur. — Aeschylus comico imago virtutis illorum est, qui ad Marathonem pugnarunt {taiv MaQa&(avoftaxo)v)* Inducit eum alto excelsoque animo et summa severitate ac gravitate praedi- tum. Garrulitati Euripidis divinum opponit silentium '^}, cum aemulum vix dignum, cui respondeat, putet. Tantum abest, ut laudem multitudinis appetat, ut vulgi nullam omnino rationem habeat. Ne Atheniensibus quidem de praeclaris poetis iiidicandi esse facullatem, iudicat ^^j; nec libenter cum Euripide certamen init, cum suam poesim esse immortalem, illam autem Euripidis morte dcletam ducat '*).
26) Ran v. 804 seq. (ed. Bergk).
27) ▼. 807: oike yag 'Ad^rp/aioim owi^aiv'' AiaxvXoq.
28) V. 867: oti r^ noirjaig ovxi avvTS^vrjxe ^tot^
Tom(p de awtsS^vijxev, wad-'' e^ei Xeyeiv.
Egregie poeta lusit in verbo awzi&vrxeVy qoixl ^'^- simul ad inferos venit, et: «iinul morte deleta est. Cf Hermann ad Soph. Phil. v. 1429.
■t ■-•.T
10
Et in singulis verbis et in tota arte traglca gravitas eius cernitur. Summa dicendi dignitate et gravitate utitur, quasi to- nans in adversarium invehitur QiQi^Qe^eTag ^ v. 814); verbis gravissimis quasi fluviis'*'), (urgidis Cv. 818: vipdocpoig Xoyoig '°), ^rj^aai inno^ct(.ioGiv) , strepitum ac fragorem edentibus et tam- quam clavis affictis (v. 824: ^rjftaTa yofitq)onayrj , mvaxr^dov dnoandiv yrjyivec q)vaiqfAa%i) interdum nimis duris , sed quae moribus Aeschyli conveuiant, fabulas suas ornat ^')« Talibus igitur verbis quasi truncis e terra evulsis, ubi cum iis irruit, dissipat adversarios ^^. Quam obrem chorud Aeschylum laudat, quod primus tragoediam ad summum dignitatis gradum perduxe- rit, T. 1004:
dXX^ w nQwtog TixJv ^EkXi^viov nvQyioaag ^rifiaxa aifiva
xal xoa/iir^aag TQaytxov kiJQOv, d^a^^wv tov xqowov dq)Ut'*)'
Quamquam saepe iustum modum excedit, quamobrem Euri- pides tragoediam Aeschyli magnitudine inani vastam dicit v. 940: oidovaav vno xofxnaafidrtav xal ^Tjfidratv inax&(ov. Notat eum, quod non dicat, ut hominem deceat, sed tam im- manibus vocibus utator , ut tauri esse videantur ^*) (v. 924 : ^^fta%* dv ^oeia datdex' einev, otpQvg exovta xal lotpovg)^
29) V. 881 Aeschyli verba dicunlur ^r^fiat* inwVf ?»*<>» legendum ene
^evfiac* inwv.
30) Lectio vXplXoffdiV praeferenda est alteri lnnoX6q)OtV.
31) Egregie poeta v, 815—24 Aeschyli gravitatem et Euripidis subtilita- tem describit.
32) V. 903 seq : (nQoadoxdv ovv elxog iaxi)
%6v 6'dvaana}VT^(sc. AlaxvXov) avtonQiftvoig Tolg Xoyotatv ifineaorta avaxeddv noXldg dXtvdrji>Qag intov.
33) Aristophanem sequilur Antipater Anlhol. IH., 25; 28. Dioscor. Epigr. VII., 411.
34) Ex sententia illorum qui Aeschylum parum intelligunt, Euripidei di- cit v. 835 seq.: iytpda zovTOV xai dtiaxefifta ndXat
dvd^Qtanov dyQtonotoVy avdad6aT0fi0v sXOvt' dxoiXtvov dxQateg dnvXcjrov atofia dneQtXdXrjTov xofinoqaxeXo^^rjftova.
t^:.-
11
qnae a sp«ctatoribut non intelleota fis terrorem Hinciant; ridet Aeschylam, qaod utatur cowpositionibus verbornm translatioai- busqiie iusto audacioribus C^. 925: de/v' ar^a f40Qfio(Honat apwea xaXs d-icjftsvoig) el apparatum scenicum, quem, quid sibi velit| nemo inteliegat, adhib^e soleat ^^). Jam animus belli- CQSUS et ingenittm Aeschyli, qui semper roagnum et grave se- qoitur, elucescunt ex nominandis fluminibus et montibus. tv,. Cum Aeschylus sententia comici maxime gravitati heroum, quds indueit, prospiciat, a garruiitate personarum Euripidearum personae Aeschyli tam alienae sunt, ut vel iusto minus loquantur. Quamobrero Euripides adversario dat vitio, quod diverbia nimis brevia sint et chori supra modum extendantur ^"). Quamquam comicus pro suo consilio Euripidem, qui rerura sublimium non sit capax, illud reprehendentem facit, quo spectatores summa Aeschyli admiratione a£Bici necesse fuit, quare ipse Bacchus Ae- sehylum defendit ^^). Euripides enim divinum silentium Niobae, quae prae dolore ob liberos ira Veneris interfectos ad diem tertium usque velato capite taciturna ad sepulturam liberorum
35) Cf. V. 928 seq.: aU.* 1] 2xafiavdQovg ij vag)Qovg i^ n' aamdoyv
inovtag ' ■ ' ' yQVTiaiitovg x^^^V^ocrqvg ttai ^rjfiad^' Inno-
''"'•^ ' •'' ^^ xQrjuva,
a ^vft^aXeiv ov ^di' ^». Cf. V. 938-943. 963 aeq. Welcker Griecb. Trag. I., p. 361. In fabulii Ae- schyleis multa vestigia insigniuin populorum Asiaticorum reperiuntnr, veluti signa igne data, quibus Agamemnon uxorem de Troia expugnala (Agam. init.) certiorem facit. Herod. IX, 3; Wessel. io Diod. XIX , 57. PoIIux IV„ 127. Pollux IV., 127, 129. Stragulis etiam tapetisque magnificis (v. 938 seq.) illi populi magis utnntur, qnam Graeci, sicut variae illae figurae ineptae, ut TQayckaq)0g^ yQvnaierog^ InnalexTQviov^ quarum usum Euripides Ae- scbylo obiicit, illorum sunt.
36) V. 915 : o dfi^ XOQog /^Qetdsv oQfia^ovg av
fisXatv ig)e^ijg xkixaQag ^viexiog av • ol d'iaiyun>. V. 923 seq.: xaneiT^ inetdrj tavTa ItjQraete xai to dQafta A ij^ij fieaoiriy ^rjftav' av fioeia dmdex^ elnev,
o(pQvg exovxa xai logovg, deiv' atva fiOQftoQwna i ' ayvcjTa volg &e(i)fifivotg.
37) Cf. V. 916 seq.
12
sedens fingitur, notat '^. Neqae maiore inre Achillem Aeschyti ridet, quippe qui prae dolore ob amicum morte absumptum ple- nus stomachi taciturnusque sedeat, doncc a Mercurlo mitigfatas loquatur ^°). Quamvis Bacchus sententia comici carmina illa oho- rica iusto longiora leniter vituperet, cum ea i^ovioatQogiov fiilt^ ix MaQa&wvog *") vocet, chorus Umen carmina illa CxdXXiata fiikjj) valde celebrat ^ ') et praedicat, et Aeschylus sese illa e commodo loco in alium non minus commodum trans- tulisse gloriatur, quippe qui a summis poetis Aeolicis, Terpandro, Alcaeo, Sapphone metra et rhylhmos mutuatus sit. Ait v. 1298: aXV ovv iyu) fih ig xo xaXov ix %ov xaXov ' - ' ' ' fjveyxov av&\ iva fitj tov avtov (DQwix(p '
Xsifiwva Movacjv leQOv og^^sitjv dQkinav **). Euripides igitur, ut choros Aescbyli vituperare possit , non modo ex multis Aeschyli fabulis singulos versus coniungit, qui- bus carmina obscura et diflicilia iiitellectu et armorum strepitus plena notare studet, sed etiam versus Aeschyli sic in ludibrium vertit, ut uinnes versus in truchaeum s. spondaeam desinant omnesque versus ita canit, ut semper in fine trochaeum seman- tuin, q. v. ponat ^^. Tali modo comicus Euripidem ipsum, qui aeolicos versus illos longos dactylicos et dactylicos logauedicos et pedem orthium ac trochaeum semantum, deniqne obsoletum mu- sicae genus Aeschyli et verba obscura versusque intercalares ridere conatur, lepidum sophistam perstringit **) , etiamsi Ari-
38) Ran. v. 911 seq Anct. vil. Aesch. (cf. HiUer. Didym. opusc. p. 155), Welcker Aescb Tril p. 348
39) Cf. vil. Aesch. 1. 1.
40) Cf. R»n. V. 1296.
41) Cf. V 1250 seq.
42) Fritzsche ad h. I.
43) Cf. Y. 1260—1295 Recte Fritrschius Tiiaachid!i auctore omnes spon- deos, (idem valet de trochaeot minime ol vulgares spondeos, sed nt orlhios in duodena tempora ab Euripide porrectos esse cantos afBrmat.
44) Versu i^ xonov ov nsXd&stg in' aQojydv; no» «"«"Jo metrum ridet Euripides sed maxime usum vocabulorum epiphthegmalicorum. Vocabulo saepius repelilo (pXaxiod^QcettO CpXatTO^Qttt' imilatur modos cilharodicosi quibus Aesrhylus ulitur, el sonis horridis gravitalem termonis ridere Tult« Cf. WeLker ad h 1.
w
stQphanes ipse obscura illa carmlna lenissime vituperat. Ut Euri- pides iam in reprehendendis choris Aeschyli ridiculum sophistam agit, sic non minns inepte prologos Aeschyh', i. e. illas Iragoe- diarvm partes, quae parodum praecedunt, vituperHt artemque omnino sophistarum oslendit, cum Aeschylo usum vocabulorum synonymorum, qualia sunt tih(o xcd xcneQxoftai et xlvetv xal dxovtevt minus accuratum utpote OQ&osnela ilii sophislarum ni- miam navans operam crimini verlal **}. —
'^^ Arislophanes igitur ut magaitudlnem Aeschyli et In sermone et in singuiis tragoediae partibus potlssimumque in chorls cerni docet, sic etiam ex tota conipositione fabularuiu dlgnitatem et animum eius forlem apparere ostendit. Aeschyluin enim poetae esse agendum, ut homines reddat iiieiiores, et in llla re culus- vls poetae laudem inesse, dicentem inducit. Quod Eurlpidem ip- sum confiteri cogit. V. 1008 seq. :
^lax - tivog ovvsxa XQ^ d-ttV(.ia^eiv avdQa nott^r^v; EvQ. de^tcytrp,os xa\ vovd^eaiag, oii fieXriovg ze notovfiev . tovg dv&Q(anovg ev laTg noleaiv,
Cum Igitur Aeschylus clves tragoedlls virtutem docere ve- lit, secutus exemplum Orphei, Musaei, Heslodl, Homerl ^^), qul, quod homlnes inellus moratos fortioresque reddant, summa laude sint dlgni, personae, quas agentes inducit, comico ima- gines esse omnium fere virtutuin videnlur, ita ut non raro fere propius ad deorum, quain ad homlnum naturam accedant, qui- bns gravis dlctio et splendidus apparatus scenlcus optime con- veniat *''). Heroes suinmos, quales sunt Teucrl, Patrocli *^) in scenam inducit ^*^), cum maxime studeat, ut clves illorum ex- emplo ad virtutem inflammet- Qnare glorialur; sese effecisse, ut cives a tlmiditate, fraude, dolis, litibus allenl et suinma virtute praediti arma et bellum spiraverint. Y. 1013 seq*:
45) Cf. V. 1125-1175. A6) Cf. V. 1130-1137;
47) Cf. V. 1058 seq.
48) Cf. V. 963 >eq. 1056 seq. Welcker Aesch. Tril. p. 434 seq.
49) Cf. V. 1040.
14
axiifjaL tolvw, otovg avtovg naQ* iftov naQs9i^ctc6 tt^wm^W*
«t yewaiovg xai TeTQaw^x^^S xocl /"»? diadQaamoihag ^^***'*^
l^r^S* ayoQaiovg (.tr^dh xofiaXovg^ oianeQ vvv firjdk nterovQyoVs
ceXXd nveovra^' doQv xal loyxog xal levxoXocpovg TQvqi&Xiltig
xai nrjXr^xag xal xvt^fudag xai S-v(.tovg enTa^oeiovg. "■'■'"'
Tales fabulas, qaae cives ad fortftudinem !ncitaHnt;''S^))fdM
adversus Thebas *°) et Persas ^') significal. Perstringfft Atheni^
enses, quod virtutes, quas in iliis fabulis docuerit, neglej^fe
coeperint. Tales viri, qualis est Lainachus ^% sunt disciputi Ho-
rneri et Aeschyli. Vitiis et libidinibus locum non concedit. V. 1045:
ovx' oid' ovdeig, rjvTiv' eQcHaav Tuonor* inoirjaa yvvalxa '^^).
A fallacibus artibus dicendi studiisque phiiosophorum piane ab-
horret ^*^. Moribus maiorum deditus mysteriisque Eleusiniis ini-
tiatus summa pietate deos patrios colit ^^). Itaque Aescbylus
■)V
50) V, 1021 seq.: Alax * ^Qctfi» noii^ aag ^'AQeoig fteaTOv. Jtov.
nolov; Aiax^ TOvgenT' eni Qr^ag* 6 ^eaatxftavog ndg av Ttg avrJQ riQctad-rj daiog elvat.
51) V. 1026: gJia didd^ag IleQaag ftBTa Tam^ emS-v^Sv
^ i^edida^a ^ h-na
vtxdv aei Tovg dvrtndXovg xoa/urjaag eQvov aQiOTOVy ad quod Bacchua respondet iydQr^v yovv vixTp> dvaxovoag naQa JaQetov TedvewTogy 'O x^^QOS S^evd^vg tw xet^^w^t avyxQOviiag emev lccvol. Ila legendum esse puto, cum Darius v. 800 — 823 victoriam Piataeensem Graecorum praedical. Frustra grammaliiii de duplici leditioDe Persarum cogitasse videntur. Cf. Fritssche ad h. 1,
52) Cf. V. 1039 «eq. Sunt, qni verba eJg ^ Ad(.iaxog riQCjg ironice esse dicta censeanU Yereor, ne erreot. Quamvis enim Lamachus in Acbar- nensibus et Pace ob magnam belli gerendi cupiditatem perstringatur, tamen virtuti eius comicus iaudem non denegat. Et cum Lamacbus in Sicilia pro pa- tria mortem occubuerit, suo iure comictis iltum discipultim Homeri s. A'e- schyli vocat.
53) Dene Welckerus sententiam comici reddit p. 251 I. c. Nicht verliebte, sondern liebevolle Herzen dichlet er.
54) Cf. V. 1491. ' j'
55) Ante certamen cum Euripide precatur v. 886: /JrurTeQ, rt ^Ofi- ^aaa Tvy iftrjv (pQevai elvcd fte xciiv awv d^iOv (.t^OTr^uav* Cf. V. 1365 seq. 1410 seq. 1500.
16
quasi iinago velerum raprum ct virlutura saluU rei publicae tra- goediis sentontia comici optime consulit, quo fit, ut Baochus, qui sententiam Aristophanis, postquam ad trutinam ventum est, et vis singulorum verborum Aeschyli subtilem Euripidis poesim multo superavit et Aeschylus civibus de servanda civitate melius con- silium quam Euripides dedit ^^), amplexus est, Aeschylum priu- cipem tragicorum iudicet ipseque Pluto poetam summum ex in- feris redeuntem admoneat, ut bonis consiliis Athenas ab interitn custodiat.
Homines igitur, qui morum maiorum sunt tenaces, Aeschy-
lum maxime diligunt. Qua de re Euripides Aeschylum ridet v. 965 :
tovTOvfievi ((Aad-jjral) OoQ(AaioQ^ Meyaivstos ^'o Mav^s^
aaXniyyoloyx;vTcip>a3ai, aaQxaaftoniTvoxdfmTai.
Ridicule scilicet Phormisium et Megaenetum homines incultiores
et ab artibus abhorrentes Aeschyli esse discipulos dicit ^''). — •
Aeschylo prorsus conlrarium Aristophanes Euripidem indu-
cit. Ut Aeschylearum fabularum natura virum spirat bellicosum.
j 56) Ouae Aeschylus v. 1431 de Alcibiade suadet:
, ou xQrj Hovros axv(.ivov iv noXei tQEcpeiv, r]v d^ixTQacpfj T/g, toIs iQonois vnt^QeTetv
ex Aristophanis quidem sententia sunt dicta, ceterum optime conveniunt Ae- schyli moribus, neque dubium est, quin prior versas ex Aeschyli quadam fabula sit sumptus. Cf. Welcker in Zimmermann. Diar. scholast. 1831 Nr. 152; alter versus (tdXiaza (.ikv Xkovra (trj V nolet TQScpetv »«ne dubio spurius est. Cl^ Wagner Quaest. de Ran. p. 22. Quae postea suadet v. 1462 seq.: Tt]v yf^v otav vo(tiacjai ttjv twv noXe^ticjv, noQov de tus vavs, dnoQiav de tov noQOv- (malim CpOQOv) haec quidem sententia Themistocle est digna, sed haud scio an magis Euripidi quam Aeschylo, cui potius verba Euripidis (v. 1446—50) tribuam, conveniat, quod exponere longum est.
^ 57) Schol. ad h. I. JlSv(i6s cprjaiv, OTi 0OQ(tiaios dQaOTtyos ry Ktti TTjiv x6(xrp) TQecpcDv, xai cpo^eQos SoxcHv elvai * dto dk xai AiaxvXov (ia&r]Triv cpr^atv avrov elvai • daavs 3e ^v xal xa&iei TOV ncjya)va. Non puto, hunc Phormisium eundem esse, quem Plato in Legatis fabula ridet, qui lcgatus ad Persas missus auro sit corruptus. Cf. Bergk de reliq. com. Att. p 389. Forlasse tamen is est, qui auclore Dionys. Hal. de Lys. c. 32 exeonte bello Pelopoonesiaco Athenas in libertatem vin- dicare conatus est.
sie drdio et tola hidoles M^BlanHn EurifHdMrum cotahd soplii^ «tem monem sapere videfar. Euripides fgitur sententia Arisfto^ phants est omnino poeta renmi forensium (Pac. v. 534 noa^ti^ ^fiarafv diitavinuiv)^ qui artibus sophistarom nimis sit dedttM. Sophistarnm more cnbitos, canoneS) diamelros, quibus singvla Miis tragicae aestiment, ferre iubet ^). Superbum, loqaaeem sese praestat. Inhaeret pro suo ingenio rebus minntissimis, ita ut rel Bacchus, licet Euripidi sit amicns, Aescbylum) ne respendeal, adhortetur ^'). Jam iis, quae Aeschylo obiicit, ridicirium so- pbistam agit, ut vidimus» —
Genere igitur dicendi tenui subtilique et ab omni gravitate alieno sententia Aristophanis ntitur. Verba Enripidis voeal fffiiV" daXafiwv naQo^ovta '") (v. 820); xttTanQlafiar* sndav (v. 881). Leporcm iaoruov^ xare^^ivijfthov') solum petit ^'). Chorus igi- tur Euripidis dicendi genus egregie describit v. 825 seq. :
e'v9-€v di^ aTOfiOTOvQyog indSv ^aaavlovQia Xianrj
yXaioa^dvBXiaaofisvj} q)^oveQovg xtvovoa xoXivovg^
^Tjfiaxa daiofisvrj xaTaXenioXoyrjoei
nvevfiovm noXvv novov* Chori illis Aeschyli plane contrarri sunt ^O* Notatur enftn Euri- pides, quod a comiptoribus arlis mUsicae fWgidisque poetis ve- luti a Meleto carmina modosque musicae mutuatus sit neque ti- biam Caricam despiciat talesque choros comparaverit, ut illis ne iosto quidem organo opus sit, sed concharum tcstarumve cottisto Hlis ssfficiat. Ouamobrem Aeschylus v. 1302:
58) Ran. v. 799 seq.
59) Cf. V. 1132 seq.
60) Vereer, ne legendum sit naQa^VOfm Pfo TUiQalovia.
61) Cf. V. 942. In Eqaitibas dictie haec siibtilis signiS«Btur ▼. 19 nOfi^fevQmidtxwg»
62) Glorialur Euripides v. 940 seq. :
iaxyava fisv nQWTiOTOv avr^v xal t6 ^aQog dqfuXov invXXioig xai neQinoTOig xal TemXioiOi Xevxolg^ XvXov didovg OTWfivXfiarm dno ^i^Xim dntjdfav.
17
ittnff M',rtovTog d^ano ncnttav /uev cpiQu no^idloiv, : < 1-1 n> -pvxoiUctfy M6>lr)irot;, Koqixijjv avkij/naTvWy ^ ..•v.ihi . ' ^Q^m^ x^eUov * %a%a dk drjhad-rjaexm,
■■■v < irsyitaTa vig t6 Ivqiov ' xaltot %i dtl
' - •■■• IvQas inl Tovtm] nov^axiv r^ %olg oaTQaxoig ''•, ir«filrjy xQOTOvaa; dsvQO Mova^ EvQinldov, ' •f.nQog ijvnsQ smTr^dsia Tavr* ^dsiv ^eXtj ^^).
n Notat comiciis, Aeschylo chorum Euripideum imitante, quod alienus a gravi Aeschyli musica, in qua, quot metro conline- bantur yerborum syllabae, totidem musicae erant notae, non du- bitet, unam syllabam vel sexies repetere, ut senae notae pro una substituantur ^*); ridet, quod versus multis soiutionibus emoUi- tos, ut versus iambicos, trocbaicos, anapaesticos , dochmiacos brevibus syllabis nimis fractos et effeminalos petat. Maxime vero vituperat Euripidis molles glyconeos polyschematistos propter t6 dcadexafirjxavov u e. propter nimiam diversarum formarum varietatem. Tum Aeschylus chorum ex multis Euripidis trag^oe- diis consarcinans choros illos ridel, quod nimis molles sint et inanem loquacitatem ostendant nuUoque modo cum actione co- haereant. Non minus monodiae ab Euripide inventae illuduntur, quae ab omni gravitate alienae in summam moliitiem et turpi- tudinem abire soleant ^^). Egregie comicus humilem rationem et
63) Usa eral Hypsipyle crepitacnlo Opbeltae pneri causa, quem nutrie- bat. Optime igitur comicus rem ita instituit, ut crepitanlia Euripidis carmina quae partim ex Hjpsipyle petita sunt, ad istuc crepitaculum cani iuberet. Ce- terum Bergkias, vir egregias, erraverit, qui Aristid. T. I. p. 595 einsque •chol. seqaens Oioolem, qui conchis aliisque crepitaculis in carminibus uti invenerit, h. I. rideri putat. Bergk: de rel. com. Att. p. 430. Comicus sola carmina soluta Euripidis ridet. Quod Bacchus v. 1308 respondet: avTn
nod^j] Mova' ovx iXeafila^ev, ov; verbnm iXea^ia^ev ambiguum est,
quippe cum XeaSia^eiv sigotflcet et Terpandrum Lesbium imitari et mere- trices Lesbias, i. e. in lascivos obscoenosque versus deflecti.
64) Cf. v. 1309 — 1321. Naturam artis musicae Euripidis moliiumque car- oiinum bene significat verbum ueieteieieiXiaaeie. Cf. Kock. ad h.
65) Cf. V. 1325 — 1364. v. 849. Aeschylus hasce monodias creticas vocat: cJ XQrp:utag fihv avXliyo)V fiovtpdiag. Equidem haec verba refero ad CrelMses AibuUim, in qaa Pa«iphae a taaro inita monodiam lascivara cecine^
16
naturam monodiaram Euripidis sie imitatur, at mulicrcnlam qaan- dam, quae nendo occnpata somno e«t imnoersa, peatquam est experrecta, somniim quoddam in^ptum enarnmtem et deplorantem atque orationem flgurarum rhetoricarum plenam ad noctem ha- bentem iuducat; quae cum animadTertat , Glycen vieinam sibi gallum furto abstulisse, id quod ei somnio illo praenuntiatum videtur, deos et homines invocat, ut gallum repetant. Quac mo- nodiae humilibus argumenlis ridiculae versibus non miiius neg- legenter contpositis conscriptae ab Aristophane finguntur ^% Acer» bissime autem proiogi Euripidis, quibus spectatores de statu et condilione personarum, quae agentes inducuntur, certiores facit, ridentur, cum prologi illi actionem quasi fundamento privare et efficere, ut fabulae a casu proQciscantur , comico videan- tur ^O. Sophistam omnino redolent, quippe qui nimia aequalitate (iaoxcjXoig') conscripti ita comparati sint, ut parum mutati cuivis fabulae Euripideae non minus apte possint praefigi. Itaque Aer> schylus V. 1202 seq.:
noieig yaQ oikiog^ wW ivoQfiotteiv anavy xal HCjdaQtov xai Xrjxvd-iov xal d-vXaiciov, Ridentur etiam, quod in magnam humilitatem abeant et ver- sibus iambicis nimis solutis ct fractis sint conscripti. Facete igi- tur Aeschylus prologos Euripidis sic exagitat, ut imtia illorum verbis illis Ij^xv&iov dTttokeaeVf quae naturam illorum optime reddunt, terminet ^^), —
rit. Fritzschius pulal, fiov^diag XQtjTtxaS ^'^® mimicas et cretico hyjxw- chemati simillimas. Propter humilitatem comicus monodias CephisophoBti MtyQ et actori Euripidis tribuit v. Oiilglt^dvivQiqtOVfWVlipdlatsKrjqfiaogiUWia fiiyvvg. Cf. V. 850. auct. vii, Eur. .,-.,/.
66) Monodiae Euripidia ridentur eliam in The<mophoriaK. v. 1053 scq.
67) Vituperat eam ob causam initium Antigonae Eyrtpid^s v. 11^2: rv Oidinovg x6 uQiZtov evSaifuov dvrjQ. Cf. v. 1200—1248.
68) Versus trimetri iambici prologorum minus nolafltur propter caesaram illam penthemimerim ad nauseam usque repetitam, quam qaod prior versus pars gravibus spondeis et verbis iosifBis alieri parti in lepida veiba oxeunti et brevibus syllabis fractae plane conlrarja sit. Egregie indolem prologerum significant vocabula Xi^xv&tOV dnwXeasV, quippe quae roaximam ad par.- tem 01 elementis, quae humile et rooile sonant, constent, quommque nvpi&n
19
^^<''l^ iam fiiilgulae parles tragoediarcim Eoripidif pwstringun- tur utpote niinis humiles sophistamque spirantes, s(c etiam UAm compositio et ratio fiftbuIarHm acerbiMtm^ ridetar. Maxime natura iilarum notatur, quod fabulae Euripidis comico mores videntur corrumpere, cum non proponanl exempla ad imitandum, sed vi- tam quotidianam Atbeniensiam imitentur. Euripides enim nimis petit, ut multitudini Ath^iensium fabulae sqee pleceant. Itaque artibus sophistarum decertfltionifousqae in tragoediis locum con- cedit (v. 774 : avTiXoytatg xm loytafitXs kjm atQocpaig)^ quibus plebs valde delectata e«t. Forenses res tregoediis inserit; gloria- tur, sese artes et dolos «pphistarnm in tragoe^Uam transtulisse, V, 955 seq. :
XenT(ov Ts xavovdjv da^Xag inwv jb ycoviaa^ovg, voeiv, oQav^ ^vvtivat, arQicpsiv, iQov *'), Texva^efv, (!; xax' vnOTOTisla^ai, nsQivosiv anarta.
Ne res domesticae quidem a tragoediis eius alienae sunt, qaibus se iocum concessisse ipse profitetor v. 958 seq. :
olxsXa nQayfJOT sladyotv^ ols xpftW**'» o?ff ^vvsafiev,
e| iav y'av s^ijXsyxofirp' ' ^weidoTsg yoQ ovtot
rjXsyxov av fiov trjv tsxvtjv ' et v. 972 seq. : * TOiavta ftevTOvytd g)Qovslv ^ romoian darjytjadfu^^ > '« '* ! ' Xoyiaftw iv^sig Ttj Tiyvf} ■ ■ '' ' •' s
xai axsiptVy wot* rjdjj vosiv
anavra xal dtstdsvai
td t* aXXa xal Tag oixiag
alxstv afisivov r nQo tow,
xavaaxonstVf noig tovt* sxit\
nov fiot Todl; tig tXa^; Et Bacchus ^ xideat Euripidero,
syllabae ad amm omnea compesitae «iot e biiHS elemeiitit, Qctava aatem sin- gulam solum elementont complectatnr. Aijhle, ^o4 rerbam dntoiieasVj cni est mensura paeonis secandi, rhythmo omnem graTitaten aafert. Egre^e de hisce prologis dicit R. Hannov, in comoientv ,jdB Aristeph. ampulla, versaum corruptrice' (progr. a. 1844). P«r»tring«illur ^tiani fM-piogi Euripidis in Acharn. r. 46—51, ubi Amphitruo pcoioftU ho^^ .if9i||i||Vj Thesm. v. 850— 70. Eccles. init. <. . .,...,,. ,
69) Pato, pro iQciv legendum «ase xvtiav.
2«
n
■Ki.l
20
qui Albenienses a relus magnis avocet atque ad res TiMssimas adducat v. 960 seq.: i, , .p -j,;
VTJ xovg S-sovs, vvv yovv ^A^ — ■ « • ^- ,-
valmv anag ttg bIouov .u.v
tihiQays nQog tovg <Hxhag »m
^Tjtei f£, nov' axiv >; xvrga;
tig triv xeq>aX^v ansdrjdoxtv
%rg fiaividog; to %qv§hov r
%6 nSQvaivov fidvijxi ^ot ' ' ,
nov «0 axoQoSov t6 x^^^^vov;
%lg %rjg iXaag naQSTQaysv ;
%img d*a^sX%SQ(o%a%ot^
>esxfp>6%sg Mainfiaxv&ot,
MsXi%idat xad-rv^o. Euripides igitur, cuin ipse sit versutus ^®3 sophista, specta- tores dolos et fallaces dicendi artes docet, qua de re grassatores, crumenae actores, parricidae, parietum perfossores iisque similes homines ab Euripidis partibus stant (cf. v. 775 seq.). Chorus laudat Aeschylum, quod non, ut Euripides, consuetudine sophi- starum et philosophorum, veluti Socratis, arlem tragicam corrupe- rit *"}• — Non minus sugillatur Euripides, quod personae, quas agentes inducat, omni gravitate careant et misericordiam specta- torum movere nimis studeant. Ridet Aeschylus, quod heroes eius
70) Euripides Qnavovoyog) propter doios et fraude*, quibns fabulae eius refertae sunt, maxinie ridetnr in Thesmopb. v. 1U55 — 1200. Ad fHllaces eius arles dicendi refereudum e;>t fr. 5 12 (Dind ) atQSlDtuaXXog %i]V %ixVTp> EvQtnidtig. ^gf^g*^ comicus contra Cratinum, qui illum in JlvTVr) f«bnla EvQtntdaQta%oq>avi^ov%a ^ocat et ridet, quod dictionem Euripidis imi- tetur, dicit fr 397 (Diud )
XQWftai yccQ av%ov %ov ac6f4a%og %({* atQoyyvXoj^ %ovg vovg d*ayoQaiovg rj%%ov ^ xslvog noua. Cf. schol. Plat. Bekk. p. 330.
71) V. 1490: iffiiQiev ovv firj 2a)xQa%st naQaxad-i^fiSvov XaXstVf dno§aX6v%a ftovatxrpf, %d %s ftiyta%a naQaXtn6v%a %^g %Qay(pdtx^g ^ixyijg.
2t
oninibus vitiis corporis et animi sint praedili, f|aamoforem Enri' pidem vocat ntoi%onoi6v nai ^HUXlv^amadfj (v. 842). Re> get speciem mendicantium prae se fwunt. Itaque Aeschyliu V. 1063 pannos ridet, quibns heroas instruxerit: p ^ "f
nQw%o» fikv tovg fiaaiksvovrag ^xi* afmtaxf^i ^y' iJi^ivoi tolg dv&Q(anoig q^aivotvt* slvat, quo fieri, ait, nt honrines paupertatem simulare, et munera publica evitare doceat. Cf. v* 1066 seq. Quod vitiuui Euripidis iocosissime in Acharnensibus Cv. 440 — 480) ridetur, ubi Dicaeopolis, cni ratio pacis eum La- cedaemoniis initae reddenda est, ut misericordiam Acharnen* sium ei iratorum moveat, ab Euripide pannos Telephi ^^ pe- tit, cum neque Oenei senis, neqoe caeci Phoenicis, neqne Phi- loctetis mendici neque Bellerophontis claadicantis panni illi suffi- ciant, quibos acceptis parvum petasum &fysiuroj baculum meudici aliasque res sordidas, quas Euripides heroibus dederit, postalat Hicaeopoli autem spongiam, qua sudorem Telephus absterserit, efflagitante, tragicus oxclamat: ov^^cdtk' dtpaiQjjasi jue trjv tQO- ytfidiav, et quum etiam ^^axvd (pvlXela ig to anvQidiov" Euripi- dem oret, Euripides clamat: dnoXslg fi * idov aot . q>Qovdd fioi td dqdfiaxa. Quorum heroum, quos tali habitu in scenam inducat, plerique sententia comici sophistae versuti et in dicendo nimi- mium vcrsati sunt. Itaque Euripides Clitophontcm et Therame • iiem, homiries fallacium dicendi artium peritissimos , suos essQ discipulos perseverat V. 966: /.. ,.,, ,
ovfiol (sc. fta^r/ttjg) di Klettoqxov te ttal @ijQafiivijg 6 Mfopog. — Tum comicus Euripidem notat, qood plebi placere studens,
72) Aristopbanefl nullam fabulam Euripidis mngis ridet, qaam Telephnm, qaamqnam haec fabula iam tiedecim annos (01. 85, 2) ante Acharnenses acta cst Cf. Dind. praef ad Alcest. Bergk : de reliq. com. Att. p. 137. Ridet etiain Telepbnm Nub. v. 920. Equitt. v 8l3 , 1240. In f*ace aatem pner Trygaeum in cantharo ad coelum vebentem monet, ut videat, ne claudus fiat et tragoedia Euripidis. V. 145: . ^ . .
^*^^'? ^*??*'' i"'? acpaXeig xata^Qvfjg
ivxevd-ev, elta xo^idg tDv EvQiradrj
Xoyov naQdaxrjg xai tQayqfdia ykvri. Pannos Menelai iudil Thesm. v. 870 seq. Eodem modo Inonem Euripidis vitiis corporis affectam ridet Ve^. v. 1405.
nuliuni personBrum delectam hebeat et servi non minus hone- stas pertes agant, qneili keroe^ iisdemque sennonibQs, qnibos homines ingenui, utantur. Buripidem oum dicentem indicil v. 948 seq.: • )• , j.m^ . .■',-,.,■ ^. ■■ :.. r^^.n^-.x^ .hii\ »
87Kct7' ano TCtfV nnjbnwiv indiv ovdh noQrjx^ av aQywy^A- oJU' skeysv i] ywiy le fioi xw dovlog ovdev rj^tefV^ v> > Xju} daonoTijg %i^ naQ&svog x*] yQovg av '*). i. u>.!|
Quam rem Aesdiylus respuens dicit: sha dfjia ovx dno~ -d-ctvslv as tavT* ixQrjv zoXftwvra; ad quod Euripides respondet: f4a Tov ^nokho * drjfioxQaitxdv yuQ am* HdQm , quod dictum ipse Bacchus valde ridet:
%ov%o fiev fiaaov, w tov * ov aoi yuQ iazi nsQinavog xaXKima nsQi ye rovtov ^*). Cum Euripides pulchri et decori sensus expers omnia ad vivum resecet '^^), tantum abest, ut vitia hominum celet, ut per- turbationes animi scelestasque cupidines in tragoediis spectatori- bus proponat. Quamobrem ab Aeschylo perstringitur, quod res, quibus ntiUae magis nefairiee excogitari possint, in fabulis eJibi-' beat ^O maximeque mulieres turpissimis vitiis moribusque pa- rum honestis afleGtas, veluti Phaedram, Stheneboeam in scenam inducat. (Cf. v. 1078, 1042, 850) ^^. Tota Thesmophoriazusae
^^^)lPuIo pro ano rftJv tiqwtujv inwv >*cte Kockiam acripfisse: eneita hQOffumwv t(ov ifioiv. x. v, X. Neiainr etiam banc ob caaMin Enripidea Acharn. v. 400, quo loco Dicaeopohs de Cephisopbonte dicic
bt iQiafjiaxaQi' EvQinidn^ od-^6 dovXog ovtioal aoqxog vnoxQivetat.
74) Constat, Euripidem non multo ante mortem ad Archelaum , regem Macedonum, qui teste Platone crudeiis fuit tyrannas, sese cootulisse. Cf. anct. vit. Eur. Rossing. Aristot. Poiit. VI, 8. Ritscbl 1. L p. 3. Ad quam rem Bacchuf aliudere videtur. Cf. Hartung. Eur. rest. II p. 507. Grysar: De Graec. trag. qualis luit circ. temp. Demost Colon. 1830, p 16
75) v. 1052 seq.: £yQ, nontQov d^ovx ov%a Xoyov zovtov TieQi irg OaidQag ^we&rjxa. Aiax • h^ ^i\ ^XX'' anoxQvmetv XQK %6 novrjQov %ov ye noir^rjv xai fir} naQuyeiv, ftrjde dtdaaxetv.
76) Cf. Ran. v. 1077 seq.
77) SuHima cavillatio Euripidis in verbis Bacchi inest v. 1048: a yaQ
ig tag aXXonQiag inoietg^ arnog %ov%oiatv inXrjyrjg* Nanqoe etiam maiieres Euripidis parum castas fuisse constat.
n
ftitHila in hac re ridenda versaUir (cf. v. 390—430), in qua fa- bnia miilieres Euripidem, q«od sibi femper nraledioat, in iudieiwii ▼ooaat, quippe qui virtules feminarum nutto loco commemofvt V. 646 seq.: .\-!'-^ ■:■-. •:? .^■■u.^^^. ■•;• ,..>.,..
• jH inittjdeg evQiananf loyovgy onov ywrj novjjQce *■ '-.«■ ■> iyinsvo, MtXannnag noimv OcUdQag te ' Jhpralonijv dk ovntanoc^ inoirja', ori ywrj atiKpQcav edo^ev elvat '*). Tragoediae Euripidis, quae rebus vilibus, quibus Athenienses quolidie uUmtur, locum concedant, coroico civitati summam per- niciem inferre videnlur, quam ob causam Aristophanes omnia fere, quae notat, ad rempublicam raoresque civium refert #t ri- dicule exponit, quanla mala ex Euripidis fabulis in rempublicam redundaverint. Nihil igitur poeta magis ridet, quam Euripidem, deorum patriae contemtorem, deos novae tamquam monetae ne- que antea cognitos inducere; tales dii comieo videntur Peitho et Aether '^). Euripides ipse invocat doos Anaxagorae ct sophi- starom Aetherem, Suadam, Mentem, Nares. Dicit v. 890: ereQdi yaQ elaiv^ olaiv evxoftai &eotg et v. 893 seq. preoartor: ai&^Qj iftov fioaxTjfia^ ital yXtantrjg aiQwpty^ xal ^vveai xai ftvxTTJQeg oaq>QavTi^Qiot, OQd-iog ft^iHyxeiv^ wv av anTtoftai Aoyft»» •*). In Thestiiophoriazusis vel muliercula de Euripide queritur V. 451:
tovg avdQag dvenineixev ovx elvai ^eovg. Patrios deos conteranens iam partus in deorum delubris editos facit et ineastas nuptias inducit ^O* Officia in deos et
78) In Lysislrata (v. 155 seq.) comicas ridel propter libidinem Hetenmn et Slenelaum Quod iusto saepius malas mulieres inducat, in eadem fabnla Aeerbe notatur v. 283 >eq. 368 seq.
79) Cf. V. 1390—1395.
80) Cf. Ran. v. 100 aeq. Tbesmoph. v. 5-37. 272—276.
81) Aejihylua queritur v. 1077 teq.:
noiojv de xaxwv ovx aittog iat'; ov nQoayutyovg xatidei^' ovtog, xal tixtovaag iv tolg ieQolg, , : xai fiiyvvftsvag tdiaiv ddelwoig, xai (paaxovaag ov ^^ to ^^v.;
24
homines maximeque fidem iuris iurandi omnemque pietatem ar- tibus sophistarum ambiguisque sententiis comico evertere vide- tur ^'3. Patriae pemiciem inferre arguitur , quod eius fabnlae homines, praecipue iuvenes, gymnasiis relictis moUes et effemi- natos reddant illosque dolos et fraudes doceant, quae, ut The- ramenes et Clitophon, ad rempublicam administrandam confeiant. Quamobrem Aeschylus v. 1069 seq.:
elt' av XaXiav imtyjdevaat xai atiOfwUav idida^ag
1] ^^sxhwaev rag re naXaiazQag xal tag nvyag ivenQitpe
t(5v fxeiQaxioyv atoi(.ivXXoi^l!vtitv.
Euripides ipse v. 954 gloriatur:
eneita tovtoval laXelv edida^a,
ad quod Aeschylus respondit:
g>rjfd xayw» (og nQiv dida^ai fwq)eXeg fieaog dia^ayrjvai. Cf. v. 1087, 1013. Gravatur Aeschylus, quod Euripides pannis paupertatem simulare docens Athenienses incitaverit, ut officiis publicis, ve- luti trierarchiis, sese subducerent. V. 1065 seq.:
ovxovv id-eXei ye tQitjQaQxilv nXovtiZv ovdeig dia tavta^ aXXd ^axioig neQieiXXofievog xXaei xal g)tjai nevead^atj cf. 1014. Perversitatem, ait, vilissimorum hominum, qui ex Eu- ripidis tragoediis fraudes ac pravas dicendi artes peterent, iam eo processisse, ut, qui olim yix de aliis rebus, quam de pane cibario et vili suo ncgotio cogitavissent, iam obedientiam officia- que abiicerent, nec ducum magistratuuinque rationem haberent. V. 1071 seq.:
Ridicole comiciis in Thesmophoriaznsis Euripidem ut lenam, cuiut partes in Hippolyto nutrix Phaedrae agit, inducit Cf Thesm. v. 1185 seq.
82) V. 98 (odi yovijuov, oottg q>9iy^£tai
toiovtovi ti naQaxextvdwevnkvov ' ai^eQa Jiog dofftattov^ rj xQo^ov noda^ rj g>Qeva ftev ovx id-eXowav vficaai xa&*ieQdivy yXwttav d' intoQXTjoaaav Idig tijg cpQevog,
Ridet enim Eur. Hipp. v. 612 ^ yXwaa^ 6fUx)fxOx\ t] de (pQr^v avwftotog. Cf. Ran. V. 1475.
26
•VI*' ;N, ^aifovgnagaXovg avinetatv
■*{afi* EvquUdrjs) drcayoQBveiv toig oQxovai ' ttaitoi tore y\ it^rr :.^ r 'M ?« Tjvix* syfo %<av,-
' ovx ^nUnavT* aXX^iq fic^av xakiaai xai ^vnnanai einelv ®*}, IndignaUir Aeschylus, quod Euripidis tragoediis sit factiun, it urbs iinmenso illorum numero replela sit, qui argutias sophi- starum cx Euripidis fabulis ad rempublicam adniinistrandam more Theramenis transtulerint. V. 1082 seq.:
x^' «X %omuyv jj noXtg i^fuav
vnoyQafifiaviwv dvef4eai(a9ijy
xai fi(i)fioX6%(av drjfioni^xtav,
i^anatfitvTow tov d^nov dei.
Xd(4nada d'ovdeig olog te (piQeiv
vn^dyvfivaalag eti vwi, Jam quomodo Euripidis poesis amatoria moribus mulierum per- niciosa sit infamiamque illnrum moveat, non minus facete quam ingeniose comicus ostendit. Euripidi enim ex Aeschylo quaerenti V. 1049:
xui ti ^Xdnzova*, (o axktXCavdQiSv^ tf^v tsoXiv dftai 2&evifioua; respondet adversarius
OTi yewaiag xai yewaiotv dvdQov dX6xoi>g dvineiaagj
x(6veia nieiv^ alayvvd-eiaag did tovg aovg BeXXsQotpovictg.
Cum etiam consilia, quae Euripides de senranda republica
dat, inepta sint ct sophistam redpleant, Bacchus ipse illnm in-
dignum putat, quem ex inferis reducat Cf. v. 1435—1455. —
Restat, ut quid Aristophanes de Sophocle iudicaverit, in-
quiramus. Quamvis comicus pro suo consilio Sophoclis raro men-
tionem iniiciat, tamen satis apparet, Aristophanem illum summa
laude dignuin duxisse, neque dubium est, quih eum, quod ad
artem tragicam attinet, principem tragicorum esse aestimaverit
Sophocles enim modcstia ductus cum Aeschylo, ad quem ad
833 Facete Bacchas, iit, qaatenuf diffcrant homines Aeschyleae aetatis ab Earipidis personis, addit verbis Aescfayli:
vi^ tov *An6Xhaxai nQoanaQdetv y' eig t6 at6fia tt^ d-aXdfictxi xai fAtv^taaai tov BvaaitoVj xdx^dg tivd Xtanodvtrjaat. vvv ddvtiXiyet xovxit' eXavvtav nXel devQi xavO^tg exeiae.
26
inferos veniens fmiiiiarissime aocedit, quasi discipnlos certare non vult. Attamen cum Euripide si snperior e ceHamtnd disees- serit, de principatu certaturas est, quam quidem rem poeta mo-' destissimus cum Clidemide histrione suo solo oonunMiiitavit. Ae- acus enim Xanthiae miranti, quid sit, our Sophodes sedem non acceperit, respondet v, 788 seq.: i ■;■■■. !>,, .,.j >•!
/wa Ji* ovx ixtivogj aWatvae ftev Alaxvkov^ 0T€ drj xaz^Xd^e^ xavifiaXe %rpt de^tdv, xaxelvog vnextoQtjoev avrc^ rov &q6vov ' vwl d' ef^ekXeVf wg «Ijpjy KXetdr^ftidtjgj eg^edgog xa9edeig&ai * xori' inkv Aiaxvlog ttQCtrfjt e§eiv xa-ca xw^o»' * «* ^e /<>7i TteQl %r^s ^exiff^g diaymielaO-* ecpaaxe rtQog / EvQinldrjv "*). Timet eliam Bacchus, ne si Sophoclem redncat, Euripides sibi negotia exhibeat, Sophoclem autem ab omni partium stndiO alienum suaque sorte contentum tranquille et facile commorari, ut in terra, sic in inferis. Praeterea sese velle cognoscere, ait, quid lophon, quem ceteris quidem poetis vivis anteponit, licet in laudibus eius dubius haereat, com, illum Sophoclis patris tra- goedias pro suis venditare, suspicetur, sine Sophoole adiutore perficial Ita enim Herouli interroganti v. 75 seq.: ««' ov 2oq)OxXeay nQoteqov ort* EvQtnidov^ fiikketg dvayetVy ^TieQ y^ixei&ev dei o' ayetv; respondet Bacchus:
oVf uQiv y'av ^[og>uivt\ dnoKafitov avrov fiovav, ' avev 2o(foxleovg o u noieii xtadmiata . xd^Xcag 6 fiev y' EvQinidr^g, navovQyog ctlv, H^ ^vvanodQovai devQ^ imx€iQ^aete fiot ' 6 d* evxoXog fiev iv9dd\ evxolog d' ixsi .
84) Fritzscliius ex Ii. I. (afferens etiam Poliuc. IV, 111) Euripidem inler et Sophorlem graves inimicitias intercessisse coiligit; quod tamen moribus Sopliociis, qui vei morlem eius in scena celebrasse dicitur, minu* convenit. Cf. Weiclier Gr. Tr»g. p. 349, 521. ScliultK vit. Soph. p. 137 aeq. Attamea hoc colligam ex Ranit, commenticiam es8e inimicitiaiii, quae inter Sophocien et Aeschylum fuisse dicitnr. Cf. Welcker Aetch. Tril. p. 516, 574. floeckh de Gr. tr. princ. p. 50.
91
Qiiibi» vcfbift cottdcm» hiinaiutatem , pietatem, mores Sophoclis indolemqae poesis eius praeclare exprimit. Aeschylus etiam illun mafni aestimat; nara ex ioferis discedens illi tradil sedem principi trogioorum destinatam servaodam, quippe quem secundum intw poetas tragieos iudicet. Cf. V. 1516 seq. Alii quoque loci Aristopbanis luculenter ostendunt, quanti oomicus Sophoclem eiiisque tragoedias aestimarit. Elegantiam enim ac dignitatem di- cendi Sophoclis quasi medium inler dictionem gravem nec raro duram Aesohyli sublilemque Euripidis slilum sequenlis laudat versibus illis suavissimis, quos Dio Prus. servavit, qui de Pbi- locteta Sophoobs disserens sic scribit LII, p. 553. Mor. ta ie fteAjy ovx Ix** no^v to yvtafuxov ovde tr/v tiqos aQ€Trjv noQa-' MXtjaiv, wafUQ za tov EiQmidov, rjdovrjv ds &avf.taatr]v xal pteyaKoTiQsnetav, wate dr) uxfj Totavxa n&Qi avtov tov ^AQtato- (pavrpf dQrjxsvai *
*0 S^av 2og>oxXiovs tov fiiXiri xexQiafisvoVy waneQ xadiaxov^ neQteXetxe to atofia,
quae verba de imitatore Sophoclis dicta Dindorfius (Arist. com. et fragm. p. 594) Gerytadi fabttlae, quae tota in deridendis poe- tis aequalibus, inter quos fuerit Euripidi primus locus, versata videtor, recte assignat ^^}. Sophoclis carmina, quae sint deae t^acis grata, laudafitur in Pace. cf. v. 531. Neque laudem eias comtetis dMilrfuit, ^od eom in Pace avariti&e nimfaeque copidi- tatis pecuniae arguit, quod iocosius quam verius dictum sit "').
85) Bergkios verba ilia non recte fabulae, quae in«cripta fuit 2xt]Vas xaTaXaflfiavovaai^ tribuit putatqne, verba illa ad Enripidem pertinere. Cf. de rel. cbm. Att. p. 205. Ad lophontem maiore iure yfersus illos reitulerit Fritz- ■cirfas, qai eosAnagyro fabulae tribnit. Cf. Friltscbe: Ouaest. Arist. I. p. 144.
86) Cf. P«c V. 695 seq. Trygaeas Mercurio, quid Sophocles agat, inter- roganti respondet:
, evdaiftwsl' ndaxei de davfuxara. 'EQft . t6 ri; <-..:. T^^^' ** *i°*^ 2o<poxXiovs yiyvetai Itfttavidris,
Eq. Itfimidrjs; nws; Tq . ott yeQCDv Sv xai aanQOS x&qSovs exaii xav ini ^tnos nXeot. Poeta dicit, ipfum Sophoclem bello de Uberalitate recessisse totaroqHe poe- sim illo esse depressam, quod nt probet, vei Sophoolem qaaestos copidum
"yir-jijr'
T^
I
28
Qoo factum sit, ut rarissime comffleffloretur in fabaUf Ariato* phanis, postea ostendemus. i»' > -irtn^. Hmuttn:,^^^
Postquam iudicium, quod Arislophanes de tragicif instituit, exposoimus, iam apparet, illum Aeschyli tutelam eliam io illif rebus soscepisse, quas fortasse non iniuria adversarii ei Titnpe- raverint. Summa admlratione illum amplectitur, qui ei est imago morum maioruni C^w»' MctQadmoiiaxaiv) ^ qoamqoam Sophoclis artem tragricam plurimi fecerit; Euripidis autem vilia summo odio perstringit, quippe quem sophistam docat, qoi plebis copi- dinibus maxime indolgeat. Ilaqoe, ne iniqoe de Aristophane iu- dicemus neve iodiciom perperam intellegamus , quo iure poeta comicus tragicos tali modo descripserlt, videndum est; quod facillime fit, si quomodo comoediae natorae maximeqoe Teteris Atticae iudiciom conveniat, quamque vini reipublicae conditio ki iodicium illud exercoerit, investigaverimos.
Capnt n.
Quomodo iudicionn comoediae maximeque ab Aristo- pbane eique aequalibus excultae rationi conveniat* ,,
Comoediae proprium est, vitam homanam eiosque vitia ita imitari, ut speclatores ea re delcctentur. Quamobrem aut tales res comicus spectatoribus proponat necesse est, quae iam per se speciem praebeant ridiculam, aut res, quas inducit, ita sunt depravandae et vertcndae, ut hac depravatione iocus risusque expetatur et aclio praeter exspectationcm speclatorum mira red- datur. Tantum igitur abest, ut comicus ea, quae inducit in sce- nam, ex omnibus partibus iuste et aeque consideret atque pon- deret, ut omnes res, quas sibi agendas eligit, ad ludibrinm ver- tat et per superlationem mirifice adaugeat et exaggeret* Naturam
facit, ridens etiam fortasse, qnod ille tragoedias aliis venditarit. Cf. Bergk 1. 1. p. 187. Diuen ad Pind. Inhm. 11, p. 491.
S9
igitiar renun quasi mancani et curtam spectatoribus proponit, ne- qne ilia, quae ludit, argumentis ex pliilosophia petitis probat, id quod ab omni poesi, quae res non abstraclas, ut pbilosopho- ruffl verbis utar, sed tamquam concretas inducat, alienum est. £x tota enim compositione et indole fabuiaruiny quo iure comi- cvs res ita agat, ut eas proponit, perspicitur*
' Res igitur, ut iam antiqni statuerunt, maxime eo fiunt co-
inicae, ut ea, quae ad animum mentemque pertinent, sensibus
subiiciantur. Itaque poeta comicus omnia, quae sont animi men-
teqne intelleguntur^ ita depravat, ut sub oculos spectatorum sub-
iicianlur ab iisque quasi manu prehendantur. Cum igitur comicus
. unam potissimam cuiusque rei, quam agit, rationem oslendat,
alias autem rationes illius rei parum respiciat, non mirum est,
quod illae res, quas comici agunt, quam maxime verbis augentur
et exasperantur. Quo fit, ut omnia, quae comicus inducit, ex una
sola parte vera fideque digna sint ; neque comicus id agit, ut sibi in
omnibus rebus fides habeatur* Comicus ut res humanas depravatione
adhibita imitatur, sic etiam personarum, quas inducit, imagine
depravata ei opus est. Quare personas, quae partes agunt,
non modo distortione et depravatione corporis ac deformi
motu ridiculas lascivie iocorum ridentium circulis proponit, sed
etiam mores, vitam personarum agentiuui ita iinitatur, ut fini et
consilio comici conveniat. Quamobrem comici singula vitia per-
soaarum per superlationem valde augent et exaggerant omnia-
qoe ad illa vitia referunt, ut tali modo personae illae comicae
et ridiculae reddantur. Sine descriptione igilnr imperfecta et
quasi curta singularum vitae conditionum personarumque comoe-
dia et ludicra comica fieri non potuerunt. Quod non solum ex
coffloedia Atheniensium, sed ex historia comocdiae omnium po-
pulorum apparet. lom rem illam comprobant ludicra illa iiiimique
Lacedaemoniorum, quibus noinen est dsixr^ktaTaL, qui res plebis
infimae magna depravatione addita sunt imitati (Athen. XIV,
621 dj, neque ininus gypones et hypogypones illorum, vitia
senum ridicule imitantes, illud ostendunt "^). Eodem fere modo
87^ Cf. GqrMr: De Goao^d. Poriens. p, 18 leq.
88
avtoxdfidaXoi illi aliarum gentiam Doricanim, q}tiXk6g)OQOt Sft* cyoniorum, <pXvaxeg et aocpunal Italartim gentinm (Athen. MV; 631) homines infimae sortis cum depraratione hnitantur. intfe factum est, ut comoedia Romam)nim, noram comoediam Attreatn sequens, certai quasdam et definitas personas, quarum vitia ad cacumen quasi elata sunt, sibi comparaTerit, vriuti pnrasitos, servos voraces, pappos simplices, milites gfloriosos, leves iuvc- nes, meretrices, ut etiam in Atellanis certae itlae personae, qm* les sunt macci, buccones, pup^, dossenni reperiuntur. Neqoe nostra comoedia personis quibusdam, quamm inores depravati<M)e ridiculi reddantur, carere potest. —
Omnia, quae adhuc de natura comoediae exposoimus, etian ad comoediam veterem Atticam pertinent. Qtiae comoedia cuin grandem et magnificum iocum appetat personasque summo ar* dore res ineptas et vilissimas sequentes inducat, aon iniuria a multis viris doctis parodia tragoediae est dicta ^**), cuius quidera argumenta et verba ad ridiculam sententiam detorqweet. Quam» quam igitur sermo verborum novorum plenus et versus et sal- tationes iocosa et ridicula sunt, tamen non iocum solum (to §(af.i6hixov) petit, sed pro natura poesis totius antiquitatis spec*> tatores etiam docere vult ^^), quo fit, ut iods serium intexat, ad quam rem iam chorus, qui quasi symboluin argumenli est gravissimasque sententias pronuntiat, multum affert ct parabasia illa, qua comicus chorum de se consilioque fabulae dioenlem quidque sibi videatur de reipublicae stato proferentem facit *<*)« Coinoedia enim vetus Attica maxime ad rempublicam spectabat neque vitae privatae conditionique familiarum locum concedebat, quod mirum esse non potest, cum Periclis aetate, qua comoedta Cratino comicorum principe ^') florere coepit, res pnbiicae Atlie- niensibus maximae fuerint curae vitaque privata pro natura to* tius antiquitatis recesserit ''). Quo factum est, nt comoedia At-
!,f*'
88] Cf. Schlegel: Vorles. (iber dram. Kunst p. 204 seq.
89) Cf. Lehrs: de ArisUrch stud Hom p 252.
90) Colster: de parabas. p. 4. Hermann. Jen. Lit. Zeit. 1842 n, ll2.
91) Cf. anon. neql xcjficpd. («*''*• Arlstoph. Bergk. p. 26).
92) Non dubium e&t, quin, priusquam Athenif ad populum lotum imperium redierit, etiam comici veleres Athenienses singulot Titae priratae slatus Irri-
<*
¥
tica mmiere tpiM cemorio fangens et onmia, quae contra sa-^ Ivleni reipabiioae flunt, peratringens, spectatorilMis iiiieginem de-* prtTatae reipublicae quati sub eculos subiiciat et omnibns per- yersitatibus, quae in repobiica sunt, iocura ooncedat. Summo igitur odio cemici illos perstringebant , qui rempublicam male gerebant "). km ipsum Penclem Cratinus, Telectides, Hermip- pus, Aristophanes rident ^*). Acerbissime autem in illos plebis duoes inTecti sant, qui Pwiclem sunt secuti. Perstringuntur de* magogi et prari oratores , veluti Gleonymus ^^) , Pamphiius *% Agyrrhius "), Phrynondas *«), Theramenes ^^, Alcibiades '«•), £uathlus 0 f Neoclides ^) , Phrynichus ^) , Pisander alii. NuIIam occasionein populo prava istorum ducum et oratoruin studia et consilia commonstrandi , praetermiserunt. Ita unumquemque co- mici notabant, qui crirnen contra rempublicain comiiiittebat du- cesque pravos populi adiuvabat **) ; rident igitur delatores illos
seriot, ut vel postea comoediae Cratis, Pherecratis al. magis ad vilam priva- tam et fabulas aliorum poetarum ridendas, quam ad rempubliQHm spectabant. Eodem modo apud Megarieases tyrannis 01. 45 expulsis comaedia quasi po- Utica est facia, quamquam iam Maeso ludicra illa comica, personas coqui et servorum iavenieQs, (Athen, XIV. p. 659) ad ridendas res domeslicas reduxit Grysar. I. 1. p. 16. Meineke histor. crit. com. Gr. p 22«
93) Cf. Dooat. fragm. de com. et trag. init. Platon. neol xcjutoS. £- grefie 0. MiiUeru* (Oorer T. II, p. 359): Di« Attiker wareo nach Aristopha- net KU ■rtbeilen fast einseitig practisch, und eine gewisse im Leben entstaa-f dene Ucbeneugvng, was dem Voike fromme, bildete den AusgaBgspoacl ihrar Konid^
94) Cf. Plut. Cim. c. 10. Pericl. 3, 8. 13, 16. schol Arist. Acharn v. 513.
95) Cf. e. g. Arist. Equitt. v. 1292, 1371. Vesp. 823. Ach. 300. Pac. 440, 675. Av. 290.
96) Cf. Arisi Plat. v. 174, 385.
97) Eccles. v. 102, 184. 96) Rao. V. 680.
99) Ran. v. 970. lOO) Cf. Eupol. BanitHv fragm.
1) Cf. achol. Veap. v. 595.
2) Cf. Ecclea. v. 254, 398. Plat. 665.
3) Rn. V. 690.
4) Ifots soot verba Heratii Sat. 1, 4, 1—5. Eupolit atque Cratiaas Ari- «topha»eaqu« poetiie Atqae aKi, qaorum oomoedia prisca virorum est, Si quis
dandestinos , qaos Graeci avxwpanag vocabant *), hariolos ae fatidieos et pravos sacerdotes ^), qui populuin defhiudabantor. Non dubium est, quin iam istorum hominum vitia, quos obiter tanlum commemorant, per superlationem adauxerint. In dema|f0> gos autem illos, qui apud populum maxime valebant, totas fa- bulas conscripserunt. Quare fieri non potuit, quin, cum populus diebus festis Bacchi iocum appeteret, comicus depravatam illorum imaginem traderet. Nam in eo maximc cernitur vis et natura veteris coroocdiae Atticae, quod, com media comoedia heroat fabulasque deorum Homeri et tragicorum in peins et ad ridi
erat dignus dcscribi, quod malus ac fur, Quod moechus foret aut sicarius aut alioqui Famosus, muUa cum libertate nolabant Cf. Kannegiester : Die ko- mische Buhne zu Athen. P. 370 leq. Satis patet, talem comoediam non esse nisi in republica, quae summa libertale ulitur et in qua comici et histrioncs^. homines sunt ingenui. Romae enim Naevius summos homines ridens in vin- m cula est coniectu.4. ibi histriones despiciebanlur, neque civis Romonus sese a vili histrione rideri passus est. Lucitius tamen, ipse eques Romanus, satiris comoediam velerem imitatus est eique licilum fuit, omnia notare, quae con- tra bonos mores erant. Cf. 0. Jahn Proleg in Pers. p. LVI. Hor. Sat. I, 4; I. 10. Celerum coustat, comoediam Atlicam veterem nullam habuisse vim ad excolendam comoediam Romanorum. Nam quod Plautus dicilur Hor. Epist II, 1, 58: Dicilur Afrani toga convenisse Menandro, Pkiulus ad exemplar Sicnli properare Epicharmi : huic sentenliae non refragatur. Nam illnd Horatii ad faeilitatem et festivitatem sermonis et diverbiorum, qui in re Plautus Epi* charmi similis fuerit, sicut ad metra maximeque ad versnm trochaicnm te- trametrum ab Epicharmo non minus neglegenter, quam a Plauto adhibitam spectat, neque Plaulus argumentorum iocositate et in iocis spargendis petu- lantia ab Epicharmo mullum dislare videtur. Cf Grysar. I. I. p. 302. Celerum ipsae Epicharmi fabulae propius ad naturam mediae comoediae accedunt, quam ad vetcrem comoediam Atticam, cum Epicharmus, ut poetae mediae comoediae, argumenta, quae ad mythologiam pertinent, tractaverit vitamque plebeiam imitatns sil, alque philosophiae ipse non ignarus et dialectica dis- ceptandi ratitne ac dialeeticis arguliis ul crebris antithctis delectans pbiloso- phos, veluti Eleatas et Pythagoraeos, dispulanles induxerit. Diog. L. II, 9 — 17. Grysar. I L p. 214, 300. V. Schmidt: Quaest. Epich. p. 43, 56 Epicharmum, qui procul dubio maguam vini in excolendani comoediam Atticam exercnit, etiam Crates imitatus sit. Cf. Welcker: Kleinere Schrifl. I, p. 316.
5) Cf. e. g. Ach. V. 81 8 seq. 691. Vesp. v. 73, 1265. Av. v. 1410 seq. Plut 850 seq. Eccles. 439 seq. Wachsmulk Gr. Alierth. I, 2. p. 154 seq.
6) Cf. e. g. EquitU v. 122, Pac. r. 1051 seq Av. 530, 864 seq. 986.
cHlHm arfWBentuiu verWt ^), nova aatem singalos homineft obr scuros vitae privatae ridicule imitetur, vetus illa comoedia ho- mines, qui summa auctorkate Hsi sunt, sed reipublicae perniciosi videtitur, ita depravatos, ut omnino ridiculi fiant, agentes in> dttcit. Itaque ut comicus omnia, quae ad mores pertinent, sic proponit, ul sensibus subiiciantur, — omnes enim res ad seosus refert, neque res, quae sensibus percipiuntur ab iis quae ad meotem moresque spectant, accurate distinguit — , ita etiam ho- mines illi, in quos comoedias conscribunt, sic deformentqr et proponantur necesse est, ut vitia, errores, stultitiae eorum quasi ad sensus adducantur manuque prehendantur talique modo sint personae comicae ^). Quarc quos comici veteres rident, eorum vitia in nimium augent et amplificant stultitiasque ipsas aliorum, qui quodammodo illorum similes sunt, illis tribuunt, cum comici non minus pravas sententias, quam homines ridere velint '). Quo fit, ut summi duces populi comicis omnia, quaecuroque il- lorum similes coramiserunt, pleclantur. Sic Aristophanes Cleonem istum vilem demagugum, postquam eum iam in Babyloniis auixime
7) PbeUie quidem inediae comoediae ab irridiendis singulis non plane abstinenl, sed rident barbaros qaosdam regulos et poetas et philosopbos. Cf. Meinek. hist. crit com. Gr. p. 174 seq. 430. Sed cave, ne credai fabalas iilaa veleris comoediae, quibus sunt tituli mythologici, a rebus publicis ri- dendis alienas esse. Sic Cratinus in Chironibus el Ulyxibus acerbe reipublicae administrandae rationem risit. Gf. Bergk I. I. p. 46, 2 19 seq., quamquam ta- les fabulae tum doctae sunt, cum liberlas comicorum legibus coercila est. Cf. Heineke Quaest. Scen, I, 34 seq.
. ' 8) Egregie naturam comoediae Atticae perspexit Plalo, qui in Sympos. c. 16—20 Aristophanem raytho naluram amoris comice exponentem facit, quamquam, ut comivo convenit, non ab omoibus partibos et numeris vim et naturam amoris descripsit, tamen omnes, qui ante illum dixernnt, superat. Bene Susemihl (Ueber die Compos. des Platon. Gastmahls, Philol. VI. p. 196 seq.) de Aristophane dicit : Es ist hier, wie doTt (sc. in seinen Komoed.) der reiche Geist «hne philosophische Tiefe, der die Mfingel des Seienden wohl durchblickt, doch ein hOheres nur ahnt, welches nicht klar herrortrHl, weil der Geist des Dichters vermSge seiner Phsotasie zu sehr ins Sinnliche gebannt ist.
9) Ct Saven; Ueber Ariatoph. Wolkm p. 22 seq.
3
^ . ^T
84
Tdxavit ^% in Eii|tiiHbus acerbissitne ri(fef. ImiMtt iHan servtmi Jrmov^ qui, dum alio6 ser^^os Demotthenem et Niciiaiii depriMil^ /frjft^ dominum ex arbitri» regil ewnque omnil^ fere rdMM privat (vocat eutH v. 240 netv^vQyw xeA TttQct^tnnoatQOfWov iml Tehonjv ttetl g)aQetyya nal xa^v^dw a^txyrjg') «mniqoe modo deoipit lierum, donec botularius qmdam, qui eum fartis, torpi- tudiiie, libidinibus, soeleribus, adulationibBS , promissis superat, iUi imperium aufert et tum moribus mutatis Jijfm reeoqvil, ut pro futuro sapiaU Omnia igttur vitia demagogonim populique c^ mieus Cleoni tribuit. Eodem modo mores HyperboK Bupoliv in Maricante descripsit, Ptato ^*) Cleophontem sic depingit in fti- bula, quain ab eo inscripsil, in Amphiarao Pampbilum. Qmnie, qnae istos homines ridionlos et invisos reddere poterant, aiSere- bant. Oeoni artem sordidam obiiciunt, Hyperboio ^*} originem obscuram mendosumque sermonem, Cleophontem '") rident ut barbaram. Ut singuios populi daces depravatione adhilMta rident, ita etiam vilia civibus coinmunia perslringtmt. Proponunt speela- toribus inMginem oivitatis maxime ridiculam omnibusque iltemm libidinibus in comoediis locum concedunt. Eliam hac in re de- pravationi et superlationi magnum locum esse apparet, quippe cum comici omnes res ad sensus speclatorum admoveant Sic Aristophanes cupiditatem civium iudicandi ridet, dum senem de~ crepitum inducit, studio iudicandi el triobolorum ita incengum, ut, curn filins vitium illud detestans eum custodiat ad effugtendiim in varias figuras sese mutet, cum amici ei senes, qui vesparum naturam imitantes aculeo sunt praediti, ut quemlibet pungant, a vitio illo liberati sint, iile tamen non potest» quin vel de ani<- malibus domesticis iudicium ineat. Cupiditatem belli gercndi ridet in Acharnensibus, senes Acharnenses inducens Dicaeopoli iratos, quod pacem cum Lacedaemoniis £ecerit, qui illis booa pacis
10) Cf. Banko Arist. vit. I, p. 329 seq. Nub. 586. Yav 2*2^ 596. Acli. aOO, 503, 659.
11) Cf. BMfglc. 1. I. p. 386 seq. '
12) Cf. e. g. Nub. V. 551, «choL Plut. 1037. •
13) Ban. v. 679. Il«it«ch<r: AHMepb. iind Min Zeilalter p, 100 se^.
Q^endU et ridicule Ulis pmuadere sUidet, bellum co esse con« flalum, quod iuvenes Athenienses Megaris luerefricein et Mega- renses Aspasjae duas meretrices abstulissent (cf. v. 524 seq.) '*), Spes miras et ineptas, quibus Athenienses indulgebant idque maxime parata expeditione in Siciliam, taediumque vitae ci)ndi"- tionis illorum, quibus nunquam salisGat, ita ridet in Avibus, ut duos Atbenienses, Euelpidem et Pisthetaerum , cum avibus in aere urbem condentes inducat, in qua neque deorum, neque hominuw ralio habelur '^); eodem fere modo in Ecclesiazusis couiicus inepta consilia spesque miras Atheniensium ridet, mulie" res inducens de salute reipublicae deliberantes, quae, ut onme^i res ipsaeque feminae civibus sint communes, decernunt '^). Vitia muherum, amores illarum et ebrietatem comicus in Thesmopho- riazusis ridet '0> Tali igitur modo vitam civium comici ridieule oculis spectatorum subiiciunt, qua in re maximas depravatiooes adhibent. Apparet etiam ex exemplis aUatis, in quanto errore versentur, qui comicos ad verbum secuntur neque fictiooi itU rnagnae comici multum tribuunt.
14) Pacis amoris causa poela etiam Lysistralam, in qua fabula uxores maritos ad pacem cogunt, conscripsit, sicut Pacem, in qua Trygaeuro, qui pacis amantes repraesentat, in scarabaeo, veluti Bellerophontem , coelum pe- lenlem et deam pacis deportaturum inducit.
15) Simili ratione vanas Alheniensium spes risisse videtur Eupolis in fa- bula, cui est titulus: yjQvaovv ygvOff, «'• Bergk I. 1. p. 361, Crates in Feris, Pherecrates in fabulis, quae sunt inscriptae M^SXalXeig ®* ^Aya^oi rj ccQyvQiov a^paviafiog^ Cratlnus in Divitiis (nXovTOig) Bergk. p. 1 18, 278, 28y. Satis enim constat, iUodum tempore mullos Alhenieoses putasse, auream aelalem, cuius Croniis recordabantur, esse rediluram.
16) Platonem rideri non puto; nam 01. 96, 4, quo apno Ecclesiatusae est acta, Plalonis senlenliae, quas in libris de republica exponit, nondum no- tae fuerunt. Adde, quod poeta illum aperlius risissel, si id sibi proposuisset.
17) Equidem puto, Thesmophoriazusas potissimum ad Euripidem ridendum esse conscriptam. Vitia enim mulierum comicus maxime risit in fabula, quae appellatur: QeOfiOCpOQia^ovaai dsvT£Qai. Vereor aotem , ne fabula iu- scripta fueril Q€a(J.oq>OQldaaaaij cu™ in lasciviis libidinibusque deri- dendis, quas mulieres feslo die lertio Jj^fdt^g^ ^eafioqfOQOV^ postquam pietati in deam satisfaclum est, sibi concedebant, versata sit; etiam Demetrius Troexenius (Alhen. I, 29 a) leslalur, fabulam fuisse inscriptaro
QeaftofpoQidaaaai.
3*
r M
Ut comici noTam reipubllcae administrandae rationom ri- dentf sic morom maiorum sunt tenacissimi eorumque laudatores, et omnia, quae ad maiores spectant, in bonam partem accipiunt. Saepissime igitur res a maioribus gestas commemorant et viro- rum summorum, veluti Themistoclis , Miltiadis, Aristidis, Myroni- dls mentionem inliciunt populumque admonent, ut illos sequa- tur '^3. Sic Eupolis in fabula, cui inscrlptum est Jrj^oi^ Miltia- dem, Aristldem, Solonem, Periclem ex inferis reductos pravam reipublicae gubernandae ratlonem populumque, qui mores maio- rum abiecerit, reprehendentes '^), Cratinus in Legibus Solonem de leglbus dicentem et Athenlensium novas leges rldentem in- ducit ^*'). Itaque non mirandum est, quod singulos cives, qui moribus veterlbus relictis nova ratlone consuetudlneque vltae novisque morlbus utebantur, Ipsosque eos, qui sibi vestes a con- suetudine alienas induebant , vehementer rident **). Quamobrem etiam educationem novam liberorum, qua iuvenes luxuriae et fallacibus dlcendl artibus dediti prorsus efTeminentur pletatemque in deos abllclant ^'), notant, neque minus populum, quod a pie- tate religioneque maiorum alienus peregrinls deorum cultlbus, veluti Cotyttlis Thraciis locum concedat ^^). —
Non minus, quam demagogl, phllosophl comoedlae aptae sunt personae quae rideantur, cum profano vulgo docti non raro speciem ridiculam praebere videantur. Philosophi Igitur iam
18) Cf. e. g. Arist. Equit. v. 560, 605, 780, 818, 884, 1334. Vesp. v. 710, 1060. Ach. V. 181, 702.
19) Cf. Meineko Quaest. Scen. I, p, 44 seq. fragm, com. Gr. (edit. min.) p. 172 seq. Bergk. 1. 1. p. 346.
20) Cf. Bergk. 1. 1. p. 135.
21) Cf. Kannegiesser I. I. p. 473 seq.
22) Cf. Nub. V. 960—1080.
23) Cf. Av. 805 seq. Sic Eupolis in Baptis Alcibiadem eiosqne socios noctumis conviviis Colyttiorum sacrorum turpiludinem et obscoenilalem imi- tantes inducit. Videant, ne, qui comicos iocum solum appetisse ducunt, errent. Quamquam iam viri ernditi antiquitatis naturam comoediae veteris parum inteliexernnt, veluti Aristoteles, qui in Eth. ad Nicom. veteri comoe- diae iocum et ridiculum, novae sententias (vnovotccv^ tribuit. Plane in- eptit Plutarchns de glor. Ath. c. 5.
87
eo ridiculi sant visi, quod plerique illorum vitae ratione habitu- que a consueludine discedebant. Desides homines et unibratici putal)antur, qui studiis pravis civitati maximae essent perniciei et pielatem in deos populi evcrtentes nova numina inducerent moresque invenum corrumperent eosque ad luxuriam, mollitiem, omnem nequitiam adducerent, ut neque leges neque instituta patriae vererentur, sed subrostranci veteratores ac nebulones li- tium essent cupidi. Quam ob causam Aristophanes eique aequa- les comici ^**) iam valde rident praecepta Anaxagorae **} et im- pii Diagorae ^'). Eodem modo Meto mathematicarum artium peritus, quoniam illae artes doctorum umbraticorum inuliles mo- ribusque perniciosae hominibus morum maiorum tenacibus vide- bantur, ridetur. Cf. Av. v. 932 seq. Sic Cratinus Hipponem phi- losophum in navomaig fabula ridet, qua fabula omnino philo- sophos, qui omnia investigare et perspicere vellent, lusisse vi- detur '^''), Acerbissime sophistas, qui rerum sublimium meteoro- rumque investigatores ridiculi ac loquaces nebulones iuvenes fallaces dicendi artes doceant legesque contorquentes efBciant, ut iniuria iure sit superior, talique modo sibi divitias comparent ^^), notant. Sic Eupolis in Corvis sophistas inprimisque Protagoram inducit, bona Calliae, quem adulationibus sibi conciliaverunt, ab- ligurientes. Dicit de Protagora :
« Evdodi i.ikv ia%i JlQonayoQag 6 Ti^iog, 05 aXa^oveveTai (.tev ahtr^qiog neQi twv fteTewQatv, xa di x<xfioi&ev eaHei ^**). Aristophanes in Tagenistis sophistas sic ridet:
24) Jam schol. Nub. v. 96: uQtkov fiev yccQ JicpiXog elg Boi- dav tov (pil6ao(pov oIoxXtjqov ovvera^e noirjfia^ dCov xat elg dovleiav e^hvnaivero 6 q^il6ao(fog. Vereor ne pro JicpiXog legen- dum sil MvU.Og, qni «equalis Epicharmo floruil circa 01. 73.
25) Cf. Thesm. v. 5—25. Nub. 370—400.
26) Cf. Av. V. 1072. Ran. 320 seq. Bergk I. 1 p. 169 seq.
27) Cf. schol. ad Nub. v. 96, quo 1. pro Cratete Cratiui nomen est re- ponendum. Cf. Kub. v. 93 — 98.
28) Cf. Welcker: de Prodico Ceo (Kleinere Schr. II, p. 412 seq.).
29) Diog. L IX, 50. Meioek fr. com. p. 187 seq.
; ^-i^''
3h
rovTOv Tov ovdQ* rj ^i^Xiov diicp&oQSv ' '*' ' '** '^' 7] IlQodixog 7] T(dv adoXiOxm elg yh tig ■*), '■'*' el Eupolis arles illorum dicendi verbis notat: "•>*;«>!!<?
ddoXeaxstv avtdv ixdlda^ov^ w aocpiaTct **). '"^ '' Natura autem comoediae, quod ad hanc rem altinet, maxime cernitur ex Nubibus Aristophanis, in qua fabula comicus Socrati in lecto suspenso versanti et inania et nubes captanti ^^ prae- cepta physicorum Eleatarumque philosophorum ^^3 et artes so- phistarum, quibus iustus sermo minor sit iniusto, attribuit, qui filium Strepsiadis viri simplicis et rustici artes illas docet, quibus hic vel omnem pietatem in palrem abiicit. Accurate inquirere, quomodo singula opprobria in Socratem quadrent, inulile et fere ineptum est. Poela enim, qui id sibi proposuit, ut iuventutis cor- ruplelae causas explanaret ^^3, quas cum aliis comicis ad philo- sophos refert, ut C. F* Hermannus et Rankius recte iudicant'^), Socratis imaginem ita depravare debuit, ut consilio suo et co> moediae nalurae satisfaceret. Neque distinguunt poetae comici verum philosophum a sophista, neque arlem dialeclicam Socratis, quae est ars veri inveniendi, ab artibus dicendi sophistarum '^). Cum igilur Socrates multis rebus et ipso habitu a consuetudine Atheniensium recederet, iuvenesque artem dialeclicam doceret,
30) Cf. Meineke Ouaest. Sc. II, p, 24. Cratinus sophislas ludit: olov aO' q)iaT(m> Ofirjvog dvsdig^i^aaTe,
31) Etym. M. p. 213.
32) Eo quod Nubes ciiorum faciunt, allegoricam illam philosophorum in- terpretationem pro diis individuis abstractas, q. v. ideas inlroducendi alludit.
33) Cf. Grothius de Socrat: Arist. p. 100 seq. Traj. ad Rhen. 1843.
34) Cf. Vesp. V. 1037-1045.
35) Cf. C. T. Hermann de Arist. Nub. in Jahn. Annal. Suppl. II, f. 3 a. 1833, p. 46. Ranke Arisl. vit. p. 427 seq. (Infirmas aulem rationes ad defen- dendum Aristophanem vir egregius aiTert in comment. de Nub. Arist. p. 10 seq., Berl. 1844 iprogr.). Cf. Welcker: Arist. Nub. interp. Germ. p. 190, 213.
36) Cf: K. 0. Muller: Gesch. d. gr. Lit. (ed. II), P. II, p. 234 seq. Non possum, quin apponam verba viri summi (p. 268): Die Kritik der mittleren Komoedie uber Philosophen war ganz andrer Art, als die, welche Aristopha- nes gegen Socrates ausubt, und die ganz von den Forderungen des practi- schen Lebens ausging.
eomttfi^ ^i 0191U110 pbilo«opbiam mi «toer non haber^ ,«Qgm^ tani, speciem saphi^tae praebqit, ^ito faotvm est, «t iUiun ^m aj^d AotMiisfimos ifivenos «uhiun Vfderet, phiJosopkoriim fere emniiMn, qai tum erant, sententias, quibiis booi oivos meKioie offsndehantur, profitei^em iaceret ^^)« Alii enim comici non mirT nus ridendam Socratis imaginam proponunt; ^«^rolis Stooratem nt fi^ifmxp^wTiatrjv et dd^Uoxr^v indueiti, ^ iiiaiulHis rebus studeai> DmmIi ■■.m-. ,<'^h\MMi\ •K'ti-.,ini rxwi 1 ^sjJmxu ■.•iiu'-'»n,\,i, -^"' ftum 4e x(d T0¥ Sttm^rjv %dv n%(a%6f ddokeax^ " ^" .h'( 'q^ %*akl€t f*h nsfpQovtwsw^ hnod^w 6h n '>< " i»» << =<i <w 'y\itat(it(pv!yBtt ^toii tomov xmfjfikhinev '^) et it. I. !<•«!' i!; "Ji St^aftevos Sk ^omqdxrig trjv inidti^iv C^doiv *') '!• u' sJ SftyaixoQOv nQog tijv IvQccv olvoxor^ 9Hkey/ev, ••;; >/»ili«J i
puod trallam surripoisse dicitur, itd imeliigendilm est, t« i^d- drati, qui vanis studns sese dedat et rem famiH&Y-em neglegat, noft slt, quo famcm lolerel **0. Atqne veteretn comoediam seqwentei etiam poetae mediae comoedl&e Socratis disdpulos, ut Pldtonem et Academicos *'} ridebatit, quamquam ilfl tali modo fere solum ioeum petebani. ^Oetae igitur eomici veteres , se haec stndiia frustra impugtiare non infellexernnt, mtnlmeque Ari^opbanes, qui phileiBopbiam non doxit dignam, cui civls Athenien$is operam navaret, (cf. Ran- v* 492) et quod ad hanc rem attinet, Oatoni
37) Cf ForcUainmer : Spcrat. qnd die AlhtDer, p. 24, 40. itoU««ber: Arist. und seia Zeitalter, f. 247. Siivem : Arist, Wplkeni jp, 30 «ef.
38) Cf. Diog. L. n, 37. Etjnn. M. p. 18, 8. >
39) Cf. schol. ad Nub. v. 96, 179. Refero hoc fragtt. skot illHd, qnod antea laudavi, ad xoXaxag Eupolidis. , ^ • =
40j Idem significant Nub. v. 176—179: ' "
, xcctd trjg ZQani^tjg xcctandaag Xemr^ xk<pQav ', .: xdfttjjog o^eXiaxovj elta dia^rjTtjV Xa^m ex Ttjg naXaioTQag yolfidciov vq^eiXexo, Aniici «Dini Socrati leste PlatMe philotopho argentun diKqoe rei dabant. Bodem modo ridet Amipsiaa in Corao Socratem. Cf. Diof. L. II, 87. ft<SM* •eker I. I. p. 286 seq. <
41) Cf. Diog. L. III, 22. (Cvbflt. ni, 26). ;i • . , ^ . . . .
?t-^jl«
illi maiori est comparamlas , qal non aUter aftfM^ Ai^taipftjlttefi mores maiorum defendens philosophis maxime rosislebat **^. — Cum Athenienses Cg>il6Xoyoi) summo amore litteraram flagf- rarent, ita ut vel minimum sermonis mendam notarent **) et musicae litterarumque ratio cum reipublicae statu artissime cohacreret, etiam ex lilteris et arte musica poetae comici wgU" menta oomoediarum petierunt. Morum igitur maiorum laudatores gravesque modos veteris musicae amantes, iilos poetas, qvi no- vum genus chordarum sonorum, cuius modi erant molies, acci- piebant, et ad hanc rem poesim mollem accommodabant, valde perslringebant. Quamobrem poelae dithyramborum , ut Phrynis Lesbius **"), auctor novae ai^is musicae, Timotheus Milesius, Philoxenus **3, Cinesias **), Lampros*'j, Meles , Chaeris *«), ridentur. Contra quos Aristophanes Simonidis carmina laudat, neque Alcaei, Anacreontis, Sapphus carminibus laudem detrahit. CAthen. XY, p. 690). Gravissimam autem censuram fabularum tragicorum agunt comici ^^). Rident maxime eos tragicos, qui novis artis musicae modis utuntur et fabulis res immiscent, quae a gravitate tragoediae sunt alienae moribusque periculosae, quo- rumque tragoediae praecepta philosophorum et sophisiarum artes- que demagogoruro redolent. Itaque Agatho ^^) ille subtilis et
42) Cf. Geli. N. A, VII, 14. Plin. VII, 32. Polyb.'35, 14. Plut Ciilo c. 22, 23.
43) Cf. Ran. v. 305.
44) Nub. V. 971. Bode Gesch. der hell. Dichtk. II, p. 303.
45) Cf. Vesp. V. 8*. Pberecrat. ayQl(OV fr- (Meinek. p. 116).
46) Cf. Av. 1371 seq. Gerytad. fr. ap. Athen. XII, p. 551.
47) Cf. Alhen. I, p. 40.
48) Cl. Pherecrat. 1. 1.
49) Satira quoque Romana a poetis ridendis non est aliena, sic Lucilins et poetas Graecoa, veiuti Euripidem philosopbiae causa (Geli. VI, 38) et Romanos, ut Pacuvium aliosque (fr. V, 29; XIX, 9) ridel, quod Persius imi- talur sat. I. Cf. Jahn Proleg. in Pers. p. 51 , 56, 57. Ritschl: parerg. Pi. p. 193.
50) Egregie comicut moliem Agathonis poesim in Thesm. (v. 40 — 165) ad naturam comoediae depingit. Eliam in Thejm. sec. (Anecd. Bekk. p. 440, 4 xal xcct' ^Aya^arva dvTi&erov i^iQtj/^ievov («'•c«e enim pro i^eVQtjfiivOV 0. Jahn. ad Pera. I, 85 i^VQljfievOV substilqit) et in Gery-
gnfeiUs ridetwry quod rovw» imisicaiii seqaatnr et tenai dicendi genere sopiiirtarBni antitbesikiis, trasslalionibus , flosculis con« spleu* atalar et pro gravitate pompam (nomffOTi^a) appetat, eui poesi Aristopbanes etiam mor^ Agatlionis accoinmodatos facit. Etiam alii poetae novi tragoediae ut TheegiHS ^') frigidus, Carcinus ciusqae fllii Xenocles, Xenotimos, Xenarclius "), Phi- lodes ^% Morsimus ^*), Pythangelus ^% alii, quorum tragoediae sint Crigidae vel sophistas sapiant, notantur. Sunt aulem comici a parlibus veterum tragicorum; laudant igilur Thespidem '^) et Phrynichum ''*'') maximeque Aeschylum et in omnes poetas tra* gicos invebuntur, qui a vetere arte tr^^ica alieni novis r^s in arle tragica favent.
Postquam igilur naturam ac ralionem eomoediae majdmeqae veteris Atlicae exposuimuSf facile apparebit, quomodo taiem cri- sim, qualis est in Ranis, de poetis tragieis a poeta summo co- mieo institui necesse fuerit. Jam patet, nihil esse perversius, quam si quis iudicium de tragicis omnibus numeris absolutum ducat illudque ad verbum sequatur. Poeta enim comicus, ut mu> nere suo fungeretur, et Aeschylum et Euripidem ita induceret, ut personae vere comicae essent, necesse fuit. Quo fit, ut ad exponendam comice naturam tragoediarum Aeschyli et Euripi> dis poesim illorum quasi sensibus et oculis subiiciat singulisque sentenliis iocum admisceat. Quae laudanda aut vituperanda co- mic» sunt visa, per superlationem «irifice augere debuit. Poetae enim comico non erat licitum, argumentis subtilibus e philoso- phia pelitis naturam illorum proponere, sed ab una potissimum
tade (cf. fr. 3) poesim Agathonis risit. Atqoi yerba in Ran. V^va^bfV dva- ^og noir^tjg ironice snnt' dicta a Baccho, qui illis iadicium sophistaram et qui illis favebant, de Agathone pronanliat.
51) Cf. e. g. Ach. T. 11.
52) Vesp. V. 1500 seq. Pac. 864.
53) Cf. Meinek. fr. com. II, 226.
54) Cf. Equil. V. 401. Pac. 801, lOtO. Ran. 151.
55) Ran. v. 86.
56) Vesp. V. 1470. 57J Av, ▼. 749,
■ •^•v^fr^-m
42
parte illi tragici erant iudicandi. Itaqoe comico, ut inaginem de- pravalam personarom posset proponere, daabus opua foit per- sonis, quarum poesis sic esset instiluta, ut iustum modum ali- quam in partem excederet. Atque oum comoediam veterem maxime ad rempublicam spectare intellexerimus; poetas tales co- micus suo iure induxit, qui in fabulis a rebus publicis sese non ' plane abstinerent. Quae cum ita sint, Aristophanes non potoit personas ad comoediam aptiores eligere, quam Aeschylum et Euripidem, ut, quam vim in reipublicae statum exercerent, co- mice exponeret.
Aeschylus enim, qui illo tempore aetatem degebat, quo Graeci omnes magnitudine animi et virtute excelsi, summas res perficiebant sibique immortalem pariebant gloriam , tragoedias, quae tali civium animo convenirent, conscripsit ^). Pindari si- miiis gravitatem maxime petit, quamquam etiam lenitas, si poetae illa opus est, eum non deficit tenerrimisquc sermonibus scit uti, ut Eumenides et voces illae tenerrimae Oceani filiarum in Pro* metheo ostendunt. Sed utut est, grandcm colhurnum maxime adhi- bet et Phidiae illi comparandus est, cuius artem in illum vim exer- cuisse etiam ex eius tragoediis cognoscitur. Quae gravitas sermoni- bus maximeque choris saepe supra modum extensis conspicua etiam cernitur in personis, quas agentes inducit, quae animum belli« cosum spirantes gigantum speciem prae se ferunt et contra fatum illud divinum ipsorum facinoribus produclum pugnantes animi magnitudinem probant, quamvis saepe modum excedant, ut mu- lieres Aeschyli, quao ad naturam virorum propius accedunt, ostendunt. Fabulae Aeschyleae produnt virum belUcosum, qui ipse summis rebus interfuit "). Perfectam speciem virtulis in fabulis proponit. Ex gente Eupatridarum Eleusiniorum originem ducens sententias illorum contra nimiam libertatem defendit. A
58) Cf. 0. Muller: Gesch. d. Gr. Lit. 11, 10.
59) Pugnae ad Marathonem illum afTuisse, testantur Pausan et auct. vit. Aesch. Iliuni etiam apud Salamina pugnasse, lon in intdTl/^iociS ^^*^^^ <^f« schol. Pers. v. 129. Quod fruslra impugnat Ritterus Uid. opus. p. 158. Jam indoles fabularum illud comprobat. Cf. Gorg. ap. Plut, Quaest. Symp. VII, 10.
4*
pirabtis stat Arisiidik, qni d tamqmnn imago est riri rerum ci- Viriiith periti, tpiem vel in Pi^is pngnem Salaminiam deseribens c^fijbrat ••) cf. V. 448— 4T2. Veterum morum tenactssimas esl et cives saepe adtiortatrir', ne ab iHis discedant, cuius rei, quae quTdem ex omnibus falralis, ut ex Persis et Supplicibus, apparet, smhrtio testimonio Enmenides fabula est **)) quam conscripsit, nt cOiifeilio Periclis eiusque sociornm Areopagi tollendi resisteret, qiMmobrem cives valde adhortatur, ne instituta et mores maio- rdni ortiittant, quod cum frustra esset, Athenis migraTit ^O* Eo- dem modo rellgionem et sacra maiorum diligentissime observat et mysteriis initiatHS summa pietate ei^ deos atitur. Maxime dirmina chorica divino spiritu inflata deos celebrant; neque est ulfos poeta, qui gravius magnificentiusqiie lovem ceterosque deos cecfnerit ^*). Fabulis a maioribus traditis fidem non denegat. Namqoe licet illas non ad litteram, ut aiunt, seqnatur et eas, ut genealogias, q. v. Deorum interdum mutet, hoc non eam ob caosam fit, quod fabuKs illis nullam omnino fidem hebeat, sed quod obscnriores intellectn sint naturaeque deorum minus con« veniant. Itaque Aeschylus acutissimo ingenio praeditus ilias in- terdum mutat , id quod ne a Pindaro quidem alienum est ^*). Etenim iam Aeschyli aetate sententiae philosophorum Athenis propagatae snnt, quae in talem vimm, qualis erat Aeschylos, procijl dubio vim exercebant neque dubitandum est, quin Pytha- ^irae et Jonicorum philosophorum sententiae ei notae fuerint. Ooantus enim p!iilosophus poeta est in Prometheo et in E«me« nidibus, in quibus fabvlis summa ingenii aoie pugnam Jovis n»- mihumque moralium, ut ita dioam, contra deos naturales ex|MH nit ''}. Sed cave, sententias eiusmodi impietati tribuas poetae,
60) Eiasdem raores Amphiaraos in Sept. adv. Th. (y. 570—594) reprae- Bentat.
61) Cf. Aesch. Enm. t. 862 seq. 977 se^.
62) Cf. Ran. v. 830. MnemosyBe, I, p. 261-275.
63) Cf. e. gr. Sap. v. 525 - 600. 625 - 708. Clausen theol. Aesch. p. 2 seq.
64) Cf. e. g. Pind. 01. I, v. 28 seq. (B.).
' 65) Cf. Weldter: Aesch. Tril, p. 104 seq. Sehoemann Proleg. ad Prom.
■wjy*.^.l.(flHiiMiWJ|
44
qui, quamquam ingenio ad philosophandum accomodato et irgaio praeditus fuit, tamen moribus, instittttis sententiis maiorum dedi- tus fuit, qno fit, ut fabulae eius moribus civium optime prospi- ciant et salutem reipubiicae augeant. Quae si reputamus, nonne poela comicus summa admiratione et lauda dignus est, et ofBcio poetae comici optime satisfecit, quod Aeschylum ab omnibus artibus sophistarum alienum gravitatem, dignitatera, mores maio- rum repraesentanfem virumque omnino bellicosum virtuteque insignem inducat illumque magistrum virtutis et imaginem forti- tudinis Euripidi garrulo opponat? Quid mirum, quod poeta co- micus in demagogos persaepe invehens illum, qui nimiae iiber- tati plebis et ducibus pravis inimicus sit, cum Euripide, cuius fabulae comico imperium multitudinis redolere videntur, pugnan* tem faciat? Atqui quatenus gravitas et tota ratio fabularum Ae> schyli modum excedant, pro more comicorum egrcgie docet, neque illa, quae in fabulis illis mira sunt, celat, quamvis etiam in illis, quae Euripides ei obiicit, Aeschylum defendere videatur, quippe qui antiquitatis laudator in Aeschylum virtutes aetatis eius conferat. —
Patet etiam ex natura comoediae, quo factum sit, ut So- phocles perraro commumoretur neque certaminis tragicorum par- ticeps sit. Sophocles exemplar est perfecti poetae et in omnibus partibus tragoediae iustum quasi medium tenet. Summus investi- gator animi nec minus res humanas quam amoenitates naturae perspiciens studet maxime in fabulis suis picturam psychologi- cam, ut philosophorum verbis utar, proponere et dignitatem et magnitudinem hominis ac rationem, quae deos inter et bomines intercedfat, ostendere. Mores personarum, quas inducit, graves quidem sunt et probi, sed naturam hominum non excedunt, ut personae Aeschyleae, id quod maxime probant feminae Sophoc- learum fabularum, veluti Deianira, Antigona, Electra. In nullo scriptore indoles et mores Graeci tam excellentes cernuntur, quam in Sophocle, viro amabili optimisquc ingenii facultatibus praedito. Quas ob causas imaginem Sophoclis depravare et ad circulos ridentium adduccre, comico non erat licitum, cum So- phoclis tragoediae et spectatoribus et Aristophani vitiis carere sint visae. Accedit, quod, dum Aeschyli et Euripidis fabulae
45
rebns publicis locnm concedant, Sophocles omnes fere res, quae ad rempublicam pertinent, omittil ^^). Suo enim iure Jon in com- mentariis QimdTjfilatg) ap. Atlien. XHI, 604 d : ra fievToi noXiTixd ovTfi aog>dg ovrs ^xri^Qtog rp>y aXViag av Ttg elg twv xQr^OTiSv ^Ad-^altav.
'Qoo fit, ut Sophocles in comoedia vetere Attica primas vel secondas partes agere non posset, quippe quae illos homines maxime in scenam inducat, qui aKquo modo in rempublicam vim exercere et mutatae reipublicae administrandae rationi aut favere aut palam adversari videntur. Tum Sophocles moribus et insti- tutis maiorum omnino deditus fuit neque, cum fidei maiorum esset tenax, philosophorum sententias illi contrarias accepit. A philosophando enim de rebus divinis abhorret, cum, ut leges religionis exerceantur pietasque hominibus cordi sit, summopere stodeat. Quare ne fabellas quidem superstitlosas , nec vulgi sen- tentias et opiniones de diis contemnit ^''^, Talem igitur ac tan- tum poetam comicus summus, nisi leges poesis comicae el sin- ceri iudicii neglegere vellet, cum Euripide certantem inducere non potuit neque cuipiam facile persuadealur, in Musis Phrynichi Sophoclem cum Euripide certasse, quod ex exiguis fragmentis, quae extant, Meinekins, V. eximius facilius collegerit ^^}, quani*. quam Mnsas mortem Sophoclis flevisse fabulamque in laudibus illios multum esse versatam, certnm est. Aristophanes quidem eo, qood illum certamine quasi soperiorem putavit, satis ostendit, quanti virtutem eios tragicam aestimaret. —
' Jam ad Euripidem transimos. Poetam comicum, cum in illum
66) Multi viri docti imprimisque Schoellius (vit. Sophocl ) eo peccarunt, qnod mullas res, quae in Sophoclis fabulis commemorantur ad reipublicae Atheniensis conditionem refemnt, eliamsi interdum ad reipublicae tempora respicit, veluli Philoct v. 385 seq , Aias. v. 1045-1150, q. I. mores Spar- tanorum notat, ibid. v. 347 ubi laus chori Salaminii ad illos Salaroinios re- ferenda est, qui a partibus Atheniensium fuerunt. Simili modo in Oedipo Col. ■iogula ad reipublicae tempora spectant. Quae tamen sententiam Jonis irritam non reddunt.
67) Cf. Fr. Peters: Tbeol. Sopboci. Monast. 1845, p. 3 aeq.
68) Cf. hist. crit. com. Gr. p. 157.
Ranas conscripserit, poesim iitius naaxima 4^MvaUoni9 adbl^^ spectatoribus proponere, apparet* Vitia igitur Euripi^is a qogiipo augeri et e mure ficri elephantum, ot aiuut, necf^^se fiiit, Ut in Socrateni omnia, quae in philosophis ridicula vi$ia sunti cpn- fert, sic etiam Euripides comico omnium perversitatum , qu^e in tragoediam illius aetatis urrepserant, po<wa9 dat. Quamobrem Aristophanes, argumentis e philosophia et artium discipUnfl psci- tis, naturam poesis Euripideae, si muncre comici fungi voicibat, exponere non potuit, sed poesim iilam oc«Iis spectatorum sub- iici et quasi concorporari et ea, quae maxime videbantur mira in fabulis Euripidis, ridicule cxponi oecesse fuit, unde sequitur, ut iudicium non in omnem partem verum sit» Optime chori et pro- logi, quos comicus imitatur, quomodo vitiaaugeat, ostendunt. —
Poeta igitur comicus Euripidem, qui iam eo, quod a vetere arte tragica alienus, novis rebus in tragoedia, veluti arti qi^M" cae Timothei '^O favebat, comico persona apta, quae rideaJLur, fuit, maxime demagogum et sophistam in scenam inducit et ri- dicule in eum omnia vitia, quae i|li in civitatem induxeruot, con- fert. Quod, quo iure fiat, paucis est adumbrandum. ;,
Euripidearum fabularum ratio et nalura eo maxime a|) HUs Aeschyli et Sophoclis diilert, quod in fabulis noft inducit homi- nes in summis vitae rebus iibertatem suam contra fatum divinum vel numen ipsum vindicantes et defendentes, sed id maxime stu- det, ut mores, scnsus, cogitationes hominum, quales sint, expo- nat et quomodo homines mentis ipsorum indole fortunam xit^ sibi comparent, ostendat, id q"od rationi sentiendi subiectivae, quam sequitur, optime convenit ''^^. Itaque fabuias ad mores et studia aetatis accommodavit. Fabuiae igitur redolent tempus tur- bulentum et imperium, in quo omnia ad nulum arbitriumque vulgi reguntur ^O» cum efficere studeat, ut fabulae spectatoiibus pla- ceant "^^). Depingit enim in fabulis mores sui saecuU* Jam sermo
69) Cf. Hartung Ear. rest. f, p. 444 seq.
70) Cf. Aristet. Poet. c. 5. Seqnitur sententiiiD SehiHeri : In deiaer Brast sind deines Schicksals Sterne.
71) Cf. Welcker: Ari*|i Raa p. 2(3.
72) Bene Goethius nosler: Schon faage ich aa xa hp^reitw, wie /i£ari-
4S
«t«f «ubtililtfe oratorUi iiigoffisque variM oriuHns illttd Ettripidis «tiidiuiii ost^ndit. Trag«ediis suis roulta inserit, quae ad rem- pi^UeaiQ speotant, qttamobren 70 nohTtxov Euripidis saepisaime ab 8BiM|«is smptoribos commemoratur ")* Heroes , quos inducit, iMnbus Athenienfium ducum populi soleat uti; sunt homiaes T«nii, veleralares, pravi oratopes. Sic Ulysses in Troadibos (v. 770 seq*) et in Heouba (v. ^5 seq*) veterator more Cleonis est, Jasoa m Medea perfectum sapit sophistam (v. 520—573), Heneteus magis comica persoiia, ^uam tragica est, ignavum, ef- lefliinatum, libidinosum hominem sese praebet (cf. Andr. v. 430 sef. Orest. 746 seq. Hel. 985 seq.), qua re Atkeniensibus, La> cedaemoniorum hostibus placere studet. Cum genere rbetorico, quod qiiidem pro nalnra civitatis Atheniensium a nullo poeta tragico plane abest, maxime utatur, orationes etiam et decerla- tiones de iure ad normam earwn, quales Athenienses in iudiciis el comitiis populi, quibus quotidie intererant,audiebant, intexuit^^. Sie in Heouba Argivi consilium ioeunt, num Achilli bostia sit offereada, iii quo ooBsilio duo Atheoienses mores sophislarum prae se femnt (cf. v. 115 — 145); ia eadem fabula Polymnestor et Helena ooram Agamemnone, qui quasi partes yQatpaufg ano- <na9kiniQs agit, de iure, quo Hecuba mortem Polydori Qlii ulta sit, decertant; iu Oreste Tyndaris et Orestes concerlant, utrum hic iiire Clytaemiestrae auttri mortem intulerit, aa iniuria (cf. v. 485 — 600); ibidem Argivi oomitia instituunt, quae tolam formam ac calionem comiliorum Atheniensium imitantur et ex conciooauti-
bus ODiis vel €leophoatis AtkenieBsis demagogi speciem fert ^^),
'it, ■ '■ ' '■ — I— »-
pides von der reinen Kunst seiner VSter herunterstieg nnd doch den grossen Beifall erhielt, d. h, die Art des Zeitalters riss ihn mit Gewalt forl zu ge- falkn, Ycrst#i|dtich ai werden. Nioht er war vemiuthiich UBfShig, die Indi- vidmlilSt voQ Aescbylns und Sophocles oder Phidias zu begreifen, sondero mne Zeitg^dofecn.
73) Cf. Boeckh: de Gr. tr. princ. c 14-15.
74} C|. EUendt: de traf ic. Gr. itnprin). Euripid, ex ipsor. aetate «t lempor. iudicandis aeqnaliumque indiciis. Regiom. 1827 (progr.) p. 11.
7^) Cf. V. 860—940. Dicil Euripides ad Cleophontem spectans: ow}^ T£ff d^vQfityXoHfgos^i UfXVW dQWfei^ liQyuog ovx ^/igy^og
rjvayitaafiivog ^OQvfiip te mawog xafiad-d nai^t^ai^»
4S
in Supplicibug Theseus et nuntiuf ab Argitis missM d« optitna civitatis conditione dispulant (v. 390—450), in flerftolidis siMiiti modo inter se rixantur Jolaos et Copreus praeco Cv« 135 — 235); ridicule fere Hecuba et Helena in Treadibus iurgio GontenduM coram Menelao iudice, utrum Helena supplicio sit digrna necne (v. 907 — 1026). Quae cum ita sint, Euripides, quamquam ipse a rebus publicis alienus in demagogos baud raro invehitur ^') nec patriae amore caret ^^ , in irrisiones comicorum incurreret, necesse fuit, quippe qui oratores pravos et qui illis favent, maxime irrideant. Quid igitur mirum, quod Ariatophanes iliad ita auget, ut Euripidem demagogum tamquam perfectum inducat, qui iuvenes artes sophistarum doceat, et efficiat, ut Athenae de* magogis compleantur, praesertim cum Euripides non raro maio- rem oralionem et rainorem ixQektw Hal rJTi(o loyov^ spectato- ribus proponat. Adde, quod Euripides etiam nuntiis saepe ora* tiones nimis longas parlesque honestas attribuit, quippe qui, cum omnia ad mentem hominis referat et ex sapientia sola ac virtute homines esse iudicandos iuraque nata omnibus hominibus esse censeat, multo dignius de servis, quam quisquam alius scriptor antiquitatis sentiat ^^). Athenienses autem moribus maiorum ad-^ dicti, apud quos natura praevaluit et qui in omnibus rebus civi- tatis fere solius rationem habuerunt, illam sententiam Euripidis probare non potuerunt. Itaque non est mirum, quod comicus, qui illorum sententias defendit, Euripidem, quod nullarum perso^ narum delectum habeat, irridet. Euripides igitor com maxime sensus, appetitus, motiones animi in personis suis proponat, Ut ipse profitetur ^^), animos spectatorum movere et misericordia
76) Cf. ex. gr. Oresl. v. 764, 904. Hec. v. 253, 864; Hipp. 489, 985; Phoen. 1020; Sup. v. 480—485; Troad. 967; Bac. 268. Ad poetaa ipsum spectant verba Antiop. fr. 23 avi^Q yccQ OOTig — ftolnoioiV rjaOstg
— ^ccQyog fitv nolet yev^asrat. Cf. Valck. Diat. p. 254 »eq.
77) Euripidis patriae amorem lammopere laadat Lycurg. in Leocr. c. 23 (Osann).
78) Cf. Hec. V. 330. Androra. 628. Alc. 785. Jon. 865. Bac. 1015. Hel. 730 al F. A. Goebel: Eurip. de vit. priv. ac domeat. quid «enserit. Moilut. 1849, p. 58 teq. et q. 1. 1,
79) Cf. Med. v. 190 seq. ^ " ''r^'
(49
aflkemtJllV^etf 4»« in re eiinu» «ane trpfiei Yirtus oeriiiUir. Egregie quidemv ut exeanpla «ffeFam, animuu materiuua locastae ergn filios in Phoenissia depinftt (cf. v. 300—355); quanta ad- miratione nos afficit Oedipus amore illo, quo filios mortuos, quos vivos easecratus est, amplectitur v. 1700 seq. ; nullus tragicus animum pietate in patrem et fratres clarierem descripsit, qufun quo Antigone Euripidis utitur. Tota Alcestis praeclara famiiiae pjptinra est* Quod tamen «tudium Euripidis comico, qui vilam doviestioam a scena abesse vult, ridicuium est visum, quamobrem res minutas , quas qon raro tragoediis infert Euripides , maxime respiciens oixsla xQi^ficcta ridet, quae Athenieoses a rebus magnis avocent et ad res vjles advertant. IIIo studio eUam fit, ut Euripides animi perturbationes libidinesque sioguiari virtute describat ^"} et amor in fabniis eius latius vagetur; sic optime quidem inducit Phaedram auiore in Hippolytum fureutem, quamquam specicffl AUieniensis peste aegrotantis ducit. Cf. Hipp. v. 205—240* Co- micus autem pro natura comoediae illam rem non iudicat ex legibus artis, sed solum spectat, quatenus moribjus et reipubUcae ob- noxia esse possit, quocirca Euripi^i obiicit, illum spectatores prfiva facinora docere et opprobriis, quae in feminas coniiciat, moribus illarum esse perniciosum, quamvis illas interdum siimf> mopere laudet et dignius de illis et matrimonio statuat, quam aequales ^'>« ^ued Qomicus<» cum Euripides iusto saepius pravas mulieres inducat, non respicit. Suo etiam iure comicus, quod Euripides ad animos concitandos heroas misero vitae statu in- dttcit, ut Menelaos in Hejena est mendicus, Eleclra agrestis ho- minis uxor, comicus ita vertit, ut Euripides cives paupertatem simulare doceat et illa re plebi placere studeat. .
Maximam autem vim in indolem fabularum Euripideamm el in crisim ab Aristophane de iis institutam studia philosophiae ex-
- 80) Cf. Schlegei Vorlesuogen iiber dramiL Kunst etc. I, p. 206 seq. Jacobs (ad theor. Sulzcr.] Y, i, p. 374 seq. Solger: Nachgelas. Werke II, p. 529 seq. Valoken. Diat. p. 170.
81) Cf. e. g. Hec. 1160. Androm. 275, 920, 930. Hipp. 420. Med. 570. Iph. T. 1032. E. V. Lasiaulx: Die fihe bei den Griechen (Akad. Abhandl.) p. 414 seq, GoebeU 1. 1. p. 27 seq.
4
«tt«enint, tjfafbu^ 8tMipidetfi vslde dedfsse &pi/rmii i^Mfttit '^b*- phi^is eMtM, impriMHKl Pfotagroi^ «t Pfedieo faririHMri c(Mttiiel»- iline ttstis est ^^. Ctti faftiilitrritati Burrpides procttl dabio gettm diMndi subKle sermonemque Btitithetibas , iMcotis VM4)si)ttb Sjgrims, ot verbo respottdeat v<erbiim, ornatttm Muil. Atqti^ MiMd eo Bttfipides itlos imitator, qued «rlem diatectieam iti tM'- gDediam ihducit nee raro in res itt utrimiqne patlem ifiqoftrit. Itornio fn deriTandis Terbis et aecurato usu veeom synohymMtim t>oeta dinlecticfis vestigia sophfstatom, qoi com grammaticae lom etymofofiae studebant *'), secotus est **). Atqoi mnltae senten^ Ifae fn fafoulis Euripidis reperhjntur, quae iHi cominanes soiA cum sophistis "'). Ouare non est mir um , quod cemiei ilhim so-^ phistam duxerunt. Attamen Eoripides venas est philosoplrtHi. Cnm Socrate ei maxima fuit familiaritas ^) et tam muriae sen- tentiae ambobus sunt commanes, ut philosophus Euripidem in conscribendis Iragoediis adiovare sil drctos *'). Neqoe philoso- phia Herachti Ephesii Euripfdi ignota foit, quocum qotdem de trNti vttae statu et fragilitate rerom homanarum consentit ^^>. Ne molla, disdplinam omniom fere philosopborom , qol tom ^e^ g«battt, cogttitam haboH. Maxime aotem philosopfiiae Anaxagorae fuit deditus^ cuius discipolus vel mores eius suos fetistre dici^ tur^<>). Et tantum abest, ut studia philosophiae Anaxagerae celet, ot ilfa persaepe commfemoret et vel MeIatti)ipRe praece|>ta,
82) Cf. Gell. XV, JO. Welckei-; Kleiiiere Schr. T. H, p. 4fiB. Wait. Btif. rost. I, p. 129 seq.
83) Cr. L. Spengrt: Synegoge technon p. 60 »Mf. '
84) Sie ex. gr. in Antio^ ridicBlo fere modo «rigiiMm nomiiMin Z^^OV et l^fttpiovos ««pon»»- Cf. Antiop. fr. 2 (Matt.) quod ridet AriBtophanes in Thesm. «ec. fr. 304. Ed. MuUer: Eurip. popul. deornm contemtor. Vratisl. 1826, p. 19.
85) Euripides ex. g. contendit, virtutem doceri poste. Cf. Sup. v. 923, Thes. fr. 5. Welcket Kl. Sth. 1. I. p. 5TO seq. Bemhtirdf : tir. Lit. H, p. 864.
86) Cf. Clem. Al. Strom. p. 634.
87) Diog. L. 11, 18. Valcken. L I. p. 25. Bo«terweck: ^e phifcw. Ear. j* totaiattH. Soc. Gwt. r«c. Vol. IV, p. 28 seq. (l8l7).
88) Bemlttrdy: Hal. fincydl. Vol. KXXXX, p, 186 bol. 16, p. 1*7 nolllO. 80) GeU. XV, 20. '" ^ * '
4|QM ^Kseiplinam AmxagvfrAe sa(riiifft,,«x qaiftus aeUier icd&iJQy .Z^ytmrttmu mdas eat •et numen 4irjnum, cuias amplexu terra •eeihina reo^it et pei^ee ^«ereat otnnie, ita utomnia, com emori «idemiur, iii snum qiwdqiie revertatnr, o6rpus, et quae terrae «iitf, ad terram, mens ad aeAerem, attribuat ^*). Cum igitarEa«> rqHdes Btudiis Anaxag^rae, quae ad aaturae rationem p^nebant, aefe MtrH, fieri non |H)tuit, qtoin sacra pufolica contemneret deoaipie mttorum ease fictos t)ularet* Ille rovg Aaaxagorae ptBros aelber ^O «ei snmmHS est deus et a sese deos vulgt ooateimri, seaeenttes affirmat ^*). Quamquan^ si de Euripide ex l^bus cfarislianis iadicamus, negandum non est, tUura rectius de 4eo sensiaSe, qinm aequales, quippe qui sententiis illis, ex quibos dii ad naluram et foroMm bominis accedunt et iisdem Tttiis, qui- bus homines, sese inquinai^ ^u&m maxime adversetur libereqne dicat: d d-eai tt Sgdjaiv cdojfQov, ovn daw ^eol ^*); snumque deum, <pii parietibts non ineluditar ^^), vow illtm, qui omnia cernit, quamquam ipse non cemitur »*), summis effert laodibus «»), quamquam, ut non aliter fieri polait, mentem etiam hoaunis nu-
■li ■•:
90) Cf. Melan. fjJQ aoq)fjg fr. 6. Oiry». fr. 6. Valek. Dlat. p. 19 m^; Harlang. 1. 1. l, p. 96 seq. Hasfle: Earipid. philes. qaae ct qoalis fuerM. Megdel». 1843 (progr.) p. 5 seq. Stodia saa poeta commemorat Herc. {uc V. 673. Iph. Aal. 798. Hipp. 375. Erecht. fr. 6.
91) Cf. fr. 1 inc. lab. (Matt. p. 362)
OQccg tov vxpov^ tov d^aneiQOv cdd^sQct xai •yrjv niQi^ sxovd-* vyQCtig iv ayxccXatg ' Tovvov vofu^e Zrjvaf tov d*tjyov &s6v. Mel. fr. 7. fr. inc. 162, Reisig praef. ad Nub. p. 5 seq.
^ 92) Dicit Melan. fr. i. Zcvff, ooTig 6 Zsvg, ov yaQ olda nX^ Xoyifi xXvm. Cf. e. gr. Hec. v. 783. Or. v.4lO. Hip. v. 120, 455. Troad. 470, 870. loB. 455. Phoen. 86. Herc. fur. 1237. EI. 80, 695, 708, Sup. 200. lon, 450 — 460. Iph, T. 575, 730. Quamebrem Ariitophanei in Thesm.
vovg '.ccpdQttg ^veninetxev, ovx ewai &*avg,
93) Cf. MeL xrig deOfi. fr. 3.
94) Fr. inc. 153, 158.
95) Clem. Alex. Protr. j>. 59. Valck. I. 1. p. 44. ,
96) Pirith, fr. 2. inc. fr. 155.
4*
52
minis participem facit ^0> Itaque etiam prodigia el ostenta in coelo animadversa, quae aequeles ad deos referebant, praecepla Anaxagorae ^^) sequens, viribus naturae tribuit "^. Et cum deos populi contemneret, deos patriae alienarumque gentium inter se miscere non dubitat, ut discrimen Cererem inter et Cybelam et inter Hecatam , Lunam, Proserpinam prorsus ignorat ^*"*) ; nio igitnr iure comicus ei novos deos ihiQovg d^sovg) tribuit. Fa- bulis a maioribus imprimisque ab Homero traditis fidem non ha- bet; quas more sophislarum 0 non raro per significationem qatn- dam interpretari studet et ila invertit, ut studio soo spectatorum movendorum convenit ^). Cum igitur philosophiam arctissime tra- goediis intexat, mirum non est, sententias iusto plures de mi- seria hominis, de vi divitiarum et paupertatis, de sapientia ac vir> tute, de voluptate, de amicitia aliisque rebus in fabulis Euripidis reperiri, ita ut non raro istae commentationes ad nauseam usque portendantur tragoediaeque philosophiae Euripidis nimis inserviant. Hisce expositis iudicium, quod Aristophanes de Euripide fert, neminem admiratione afllciet. Namque Euripides, cum philo- sophus esset philosophiamqne tragoediae insereret, comico per- sona fuit aptissima, quam ad ridendum induceret, quoniam co- mici philosophos acerbe ridere solent, ut exposuimus. Itaque non est mirum, quod comicus, qui discrimen inter philosophum et sophistam cognitum non habet, Euripidem perfectum ac ridiculnm sophistam facit, praesertim cum Euripides ab arte dialeetica so- phistarum non abhorreat ') in multisque rebus illos sequatur.
97) Cf. Valck. p. 236. ;DicU poeta: o vovg yaQ i^fuv iativ iv kxa(n(p d^eog.
98) Cf. Diog. L. 11, c. 3.
99) Valck. 1. 1. p. 30 seq.
200) Cf. e. g. Crelens. fr. 2. Hel. 1318. Ed. Mailer 1. 1. p. 40.
1) I.ehrs de ArisUirch. p. 47 seq.
2) Cf. e. g. El. V. 730 seq. Tro. 965-980. Comicu» Theam. v. 012 ri- det Helenam Euripidia, quam Stesichorum imitatus mutavit. Cf. Fritssche ad I I.
3) Cf. e. g. Antiop. fr. 29 ix navrog av rig nQayfiarog diaaiov Xoyiav ay(ava ^ui' av , si Xiysiv etr, aog)6g. Aotig. fr. 2. Enp. vel, fr. 12.
Gomtciis ig^lnr ex natura comoediae iflam rem ita augret et ver- tit, ot in Euripidem omnia vitia, qaae commania philosophis visa sunt, conferat omniaque, quibus sophistae reipublicae Athenien- sium moribusque perniciosi esse credebantur, illi tribuat. Quam- obrem illuni pessimis hominibus amicum inducit, quorum mala facinora defendat ambiguasque sententias, qnae male quidem in- tellectae bonos mores evertere poterant, odio sophistarum duc- ttts in malum sensum detorsit. Ex eadem re repetendum est, qupd comious Euripidem adolescentes loquacitatem artemque rhe- toricam sophistarum docentem et a palaestra virluteque remo- ventem facit, quamvis Euripides ipse inlerdum rationem liberorum educandorum maximeque artem gymnasticam reprehendat *), quippe qui, cum corpore et genere omnes, e terra communi patria profecti , inter se sint pares ^) , mente autem , qvae de coelo in terram migraverit, differant, mentem maxime esse ex- colendam et ad sapientiam adducendam statuat ^). Suo igitur iure etiam comicus Euripidem effecisse, ut Athenae pravis duci- bus et oratoribus sint completae, dicere potuit. Ut phiiosophi omnes comicis fuerunt ddoXeaxah sic etiam Euripidem senlentia Aristophanis necesse fuit civem impigrum ct ignavum (.«(yyov) esse, qui nihil ageret, nisi studia vana et inania, neque e vila communi peteret praecepta agendi, sed ut hominem umbraticum deceret, ex libris.^ et disciplinis philosophorum. Et quoniam philosophi maxime in rebus divinis a seatentiis populi recesse- runt, fieri non potuit, quin comicus Euripidem valde rideret, quod opinionem deorum religionemque traditam eTerlere novosque deos inducere studeret, qua quidem re sententiis antiquorum ar- tem tragicam depravari necesse tuit*
4) Cf. Autolyc. fr. I. Hartung 1. 1. I, p, 284.
5) Cf. Phaelh. fr. U. inc. tr. fr. 37.
6) Cf. e. g. Antiop. fr. 30, 31. inc. fr. 51. Alex. fr. 16. Dan. fr. 15. Melan. fr. 11, 10. Goebel I. I. p. 50 seq.
7) Cf. Kan. v. 953, 1423, 1312. Bibliolhecam eius claram comnicnorat Athen Ep I, p. 3i. Diog. L. II, 22, Meyer: comment. I. de Andocid. quae V. fertur, contra Alcib. orat. p. VH ^prog. Hal. 18367.
Ooae ii consideraveric , qoo factNiRi fit, hI BiirqMdei, q«i iaa ee, qaed vesUgia Aeschyli et SophoGUs non seoutu» novaai viam ingressns est omnibnsque novis rebus, qnae tragoediae il- lalae sunt, velnti arti novae musicae Phrynidis et ViaMlhei favet, vituperia comicorum fugere non potait, aeerbissime rideatur, fti«- cile intelleges. Egregie sane comicus conditioni ao natairae co- moediae, quod tragoedias Euripidis ita oompositas facik, ut mores et religionem meiorum extinguant et libidiDibus plebts iudicandi et de summis rebus decernendt inserviant atque pt^ulum maxi- meque iuvenes fallaees dicendi artes doceant neque homines meliores reddant, sed eos effeminent, at omnem virtutem civilem neglegant et pnblicis officiis sese sabducanl, suffecit. Qao factum sit, ut comictts poesim Euripidis tali modo describat iOique A®" schyli potissimum artem tragiram opponat, magis intelksgemw, si, quam vim reipublicae conditto in iudicium comici exercuerit, perspexerimus. > .? fi»f
Caput m.
ti .jtj ■)^,n<
Quam vim reipublicae condilio et tempora in iudictam Aristopbanis exercueriot*
Ut omnes fabolae AHstophanis maxime iila vrtia, qoae no- vissima in reipublicae administrandae ratione civiumqae moribus sunt perspicua, ludunt, sic etiam in Ranis mores Aeschyli et Euripidis et naturam fabularum illorum describens, comicus saepius rerum novissime gestarum rationem iniicit. Jam Nie- buhrius ^) observavit, Aristophanem in Ranis ob res ante fa- bulam actam gestas, maiore hilaritale, quam in aliis fabulis uti. Recte quidem, neque, quin pugna illa apud Arginusas comicus in spem, fore ut malis moribus abiectis res publica non
1 1 .
■ ■! f^ .-■.!/
8) Nieb. Vorles. Qb«r alte Gescb. II, p. 192.
nofm tfmre^t 'Vwn Ae«cbyli a6(«te, Te«9rU es( (bibium. OwwiQ^rew iiMlieium ^ tragi«i$ sic iQ^wl» M^, qfm m rep^t,. bli^a 8ent«iMi» eiiw «m^I «ituperanda^ ia£wipi4cip» 4efei:«4, «t A^^ sobylQ «oiwM^erie e^^ufie uliiie fint reipvbU^ae, attribM^t* - 0<m4 ut iuteUffwnw, reiptublieaa con^Utio^ei» brexifisiwe expQneinvfu .r.f, Athenien«cs Oi. $13, 2 «tecem wyeratores elegerant, quibus re« militaris cQaimitteretur« Xen» Hell l» 5» l^, QuQrum Conoa mak) sneeessH pu^nami ad Mytilenvn iniit et in porttt MytiieaaeQr est obsesfuft Cf. L 1. ], 6, 19. 0«ae cum facta e«seot, Aik^ niensofi rec«p(i« io ciTitatem poregrinis et servi« (^rcitww pm^ant e^ nevam elassem instauraQt, toste Oiodoro XUI, q, 97;
inotrjamffo mtlkfts fws ftsvWHOvs >f(u %uiv (tXlcatr ^kf**^ ^ffus fiovlof4i»ovs avv€ty(ayia«ff9fm * Ta%v di nolKov nS^^^ovs ffolimQt -jl^M^htQS ol 9VQC(fijyol tmkyqniifffov %qvs avdthiovs «*fi fii»» a%Q«fiUav» quoeum eonsentit Xeoopbon, L o> l, 6, 95. ol di^ \id-tpnuoii Tcc Y€}^fj/4eYa xoi t^ nolioQxiav inel ^'xoi>q;<irv, ii^i^ia^fno ^o^w vtxvalv smfov nai <I«xa, iia^ifia^evrfg tws iv i^Xwitf ovfus amcv%as *ol dovXovs hm eXevd^eQOvsp. QuQi servi in ciritatem sint recepti, comiciis in Jlams saepiMS rid«t eamque ob eausam indttcit Xantbiam bero sua ^aeeha il^iH ctenten ^). Queroobfem comieus Euripidem aoerbe perstringit^ q^ auUum persenarum babeat 4eleetum, cum Atbenia % Ulm" ralibus et ingenuis pareotibus naiujn esse, summo esset bOr* nori *°), Quamquam Albenienses belli oalamitatibus ad itiam rem
'•"•i ■ -^-(rj'-/- Ui: 'Jfjiilv!;|;-^ "...?'';. r •■:■:■. MHi./ < .- !-..
9) Cf. V. 990 «eq. v. 23. v. 191 Charon dicit: dovXov d'ovx ayiaf ' el firj v^iivfiipixs try neQl twv xQecHv, i. 9. nisi pugnae navali de summa republica deqne ipsa salate cemmiasae in^erAiit.
lOj Quare etiam Plato et Aristoteles in servos sommam crudelitatem ad- mittunt. Cf A. Schmidt: de orig. servitul. p. I, p. 9 seq. (progr. Paderb.) C. Fr Hermann: Privatalterth. p. 55. Xenophon Rep. Ath. I, 10 seq. queri- tnr, ^od lioentia servttruiii iuato sit naior, et indignatup conMcus in ppra- iMsi, quod servi «t perefrini PlatneeBsea siat factii. e. qiiUMB, «t QL 88» 2 PlMwtnstbns pro|rtCf fidem Atheniieniibua praMtitHB, qBornn urbe ImeiMT moaii devastarint, civitas AUica data est, sed non optimo iure.
i^-y^
coacti Sttnt, tameh patet, cfves ipso^ antiea f^ftudiil» illa ac vir- tute^ quae fuerat maioribus, non ^se usos et iMiptinfHa et fira- net^, '(juae respublica ni imponebat, fugisse, com comictos Eori" pfde^ rideat, quod, nt cives publicis muneribus maxioieque iii<^ vibos bellicis armandis et instruendis paopertatem simolantes sese subducerent, effecerit. Cf. Ran. 1015, 1065 ^*). Qua de re co- mico ut illud rideret duabus personis opiis fuit, quales suntAo- schytus et Eoripides, quorum iilum vfrum bellicosum virtutemqne civilem docentem, hunc mollem et homines effeminatos et ab amore patriae alienos reddentem inducat. Postqoam igitnr tali modo classis navium centum qnmquaginta instrocta est, Athenien- ses, imperatoribus illis fortissimis utentes, apud Arginusas proe- liom ineunt et Lacedaemonios plane devincunt. Xen. (iel. I, 6. Diod, XIII, c. 99 seq. Post proelium imperatores Theramenem et Thrasybulum navibus quadraginta septem ad servandas copias, qnae in duodecim navibus in mari agitatis erant, vela dare iubent* Xen. 1. 1. I, 6^ 35. I, 7, 29. Diod. I. I. dum ipsi, ut Cononem libereiit, Mytilenam sese conferant. Sed Theramenes eiusque socius tempeslate magna exorta et immodestia militum prohibiti sunt, qoominus naufragi milites servarentur, auetore Diod. 1. 1. c. iOO: STtsyevr^&ij S^ xai x^Hif^v niyag^ wate aaXevead^at rcrg tQitj^sig itai tovg axqcnuxyiag dia ta trpf ix T/jg fiaxfjg xaxana^tUxv xai Sia ro ftiysSog %wv wfiotoiv avtiXkyBiv itQOg ti^v dvaiQeatv Tcjv vexQwv. Itaque comicus, ut illud notet, Euripidi, poetae dia- lectico, fallaces dicendi artes assignat, quibus iam vilissimi ho» mines contra imperatores loquantur, qui Aeschyli aetate dicto obedientes fuerint; quare comicus v. 1071: Tovg naQakovg aveneiaev avrayoQeveiv xolg aQXOvaiv^ et v. 1076 : vvv d'avTiUyet xovxer^iXavmv nXet devQi xavO^tg ixetae. Non ita multo post Archedemus Erasinidem, qui fuit intcr impe-
1 1) CoDslat, iam ab 01. 92, 2 binos Athenienses divites bellioam navem instraxisse, foriasse illo tempore etiam tali conditione Atbenienses munos iliad fogiebant. Gf. Bocckh: Slaatsbaasli. I, p. 710. Schoemann Gr. AHerth. I, p. 465. •' - •: .^ ■■ ■'■■ ■ — -:• '-'■'■■ ■■■■■■■> ■'•■"•' «'«-'•'
m
tmm^pmX»ti\iM res accafat, q«od naufragos prodens officio impenllorts non suflTeeerit, et senatus etiam aliis quinque impe- ratoribysi qui tum Athenis erant, lilem inferri inbet Theramenef ifttur ill», ctti ut naufragos servaret, erat demandatum, quam- qnam imperatores tempestate et se et illum excnsaTerant, duces maxime accnsavit. (Cf. Xen. «el. I, 7, 3 seq.). Diodorus *») qui- d^m ilios eulpam eius rei ad Tbragybulum et Theramenem contu- lisse affirmat. Utcunque est, Theramenem maxime effecisse, ut illi morte alScerentur, constat. Namque ita Diodorus 1. 1. c lOt : oniQ ^hma avrolg attiov syBv^&rj tiov ttoMiav ' dwafisvoi yoQ exetv awaytaviatas Big t^v MQiatv tovg neQi Qr^afihrp^^ ocvdQag xtti Xoytfi Swatovg xal g>iXovg noXlovg exovtag xal to ftiytatov naQaysyovotag tolg sig tr/v vavna%iav TtQdyfiaatv^ ix twv evctv^ titav ea%ov avtidixovg xal nittQovg xal xatrffOQovg' avayvtaa^eiauiv yOQ iv t^ drifttjf ttav eniatolMv, ev^vg /lev toig nsQl &rjQafievr]v fOQyi^eto td nkrjd-tj ' tovttav dk dnoXoyrjaafthHav awk^rj tr^v OQyijv ndliv fietaneaetv elg tovg atQtxtr^ovg ' dioneQ 6 dijfiog nQoi9t]ti6v avteXg xQiatv. Atque cum imperatores, quamvis iis brevissiraum temporis spatium sese defendendi sit concessum, popnfo se pvrgassent, viri, qui imperio paucorum favebant, quo- rum princeps Theramenes erat, ut iudicium differretur, vanis causis eflecerunt. Tum Theramenes et socii eius omnia remedisf ot - imperatores in invidiam odiumque populi adducant, adhibent. Wis auctoribns homines more heroum Euripidis, ut miseri- cordiam et furorem populi concitent, consangoineos mortuo- rum et naufragorum simuiantes vestibus lugubribus velati ad comitia conveniunt. Xenoph. I. I. I, 7, 8: ftetd de tavta iyeveto l^natovQta^ ev olg oL te natiQeg xal ot ^vyyeveig ^wetai atpiaiv aCtolg • ol ovv neQ* tov &T]QaftevrjV naQeaxev- aatxv dv^Qtanovg ftiXava iftdtia exovtag xal ev XQV xexaQfiivovg noXXovg iv tavtri tf\ eoQtfjt iva nQog trjv ixxXrjaiav rjxotev^ tag drj ^vyyevug ovteg ttav dnoXtaXottav, xal KaXXi^evov enetaav ev tfi fiovXfi xtxtrjyoQeiv ttav atQatrfftav, quocum consentit Diod.
12) Cr. LficbiiiRiiii : Gosch. Griechenl, vom Ende des Pel, Krieges bu zam Regieruogiantritt Alexander d. Gr. p. 427—431.
XIU, 101. Et eedem modo yikm iMMMien, pro m#rUuA uUiotMi implorantem adducunL Xeneph* l. I. I, 7y It: nctQtil&B^ iii f(g ds Tfjy ixxhfliuv , gxxainat' ml jevxpve ahfiMOMt a^isd^wai * intatikXatv ^avtt^ tovg dnoi^vfisvovg ^ iav aif&iji, dmtyyfiiim T(p din/mpy oxi 01 OTQavtjfoi o»x «vellomo vove dQt<9%QV6 vaiq trjQ ncnQiSog yevofiivove, Quibus artibus populus ir« tam veli<Ni inoBter est inflammatus, ut, quamquam Euryptolewoa aliique qprfi time imperatorea purgant petuntque, ut legea in iudicio) obser- ventur et stngulia imperatoribtts facullas sese purgandi detur ei de singuUs suffragium ab arbilris liberum ineant, imperatores sese defendere non sinant et publice auffragia ferentea capitia iUos damnent. Ita enim Diodor. wg 6' us ixxXrioiotv t« nlTj&ii aw^k&ov, zijg fdev xmrjYOQUtg nai %m> nQog x^^^ di^^t^OQQWfW 7JMQVQV, TOvg d'df[oloyavfiSvovg aw&oQo^ovv%eg ovm i^sixo»f%Q %(5v Xoyon'. Tali modo factum estf ut octo ilk)rum unperatonun forlissimorum, qui corona erant digni, sex, qui aderant, capUe deminuerentur (Diod. 1« 1« e. 102} , ouiua ret Athenienses lum ita multo post sic poeniluitf ut Callixenus et Cleophon auetoref illius rei eam potissimum ob causam trucidarentur. Cf* Xea. 1. 1. I) 7, 35. Quae oum brevi ante RaMs fabulatt acta» sint facbi, comicus, ut immodestiam niilitum in duees actionemquei quam populus imperatoribtts intenderat, rideret, Euripidewt ita indufii^ ut noitjttjg dixavixwv ^rjfidvatv libidintbua ducuin pravorum po- puli in tragoediis inserviat et nuUum hominum discriroen faoial atque homines viles fallac^ dicendi artes doceat et hominea ad misericordiam excitare nimis studeat, dum Aeschylus ab omni moUitate alienus et imago civis Atheniensif boni cives ad vir- tutem et patriae amorem adducat, ut omnia mvnera pubUca et pericula pro patria subeunda libenter suseipiant. Nau prqcMi dubio comicus etiam eo, quod Euripidis poeaim moUem, qua^ omnino inisericordiam spectatorum oapere velit eamque ob cati- sam personis habitam miserrimuro tribuat, vaide pef^tringit, a4 iUas artes faUaces, quas Theramenes eiuaque aocii^ Hi imni pcH puli in duces inflammarent, adhibuerant, spectat ") ex eaque re
i3) Egregie Bacchtti tenerrima Andromeda fabula keta ad inforos dea- cendit. i ^
9»
cani» iladii illiM Biuripidifl rictendi est repetendfi. Ittqoe eUam vtli(f«ieM(iisim^ invehitiir in artem diiilecticam sopUst«ffum, qiwm Euripidi tribuiti cuni Theriimenes eipe ami^, lU ducihns infceri- tBm pararent, illa u$i sint, quamebr^m Tberameiies Ceus, disoi- pulus Socratis et Prodici (Oiod. XIV, 5) magnus sane oratior CThue. VUI, 68) sed homo varius et mntabilis, ita, ut xo^vos appellatus sit, (Xenoph. HeiL U, 3, 3t; 3, 47) discipulus Euri^ pidis in Ranis appeliator, qvippe qui artes illas perturbationum mui inflawmandarom h#miBui»que ad nusericordiam coneitando- nwD et dolos artemque dialecticaio e tragoediis Euripidis. io rem- pubticam tfanstulerit "). Udem mores fuisse videnUur CUtopJ^nti, quero eomicus etiam discipulum BuripJdis dJcit, cum dii^ipnlus S#«niti8 «t sophistarum pliilasopbiam male adhibuisse) neque a r^tts» quae post pugnam apud Arginusas seculae sunt, fuisse alienus videatur, Quae cum ita sint, non est mirum, quod comi- cua Euripidi illa, quae homines male gesserant, quales erant Tberaiqenes et Clitophon, ohiiqiu Accedit, quod respublica tum homiiubus erat commissa, qui omnes fere disoipuli erant sophi- starum et magnam in partem peregrini* Tales hpmines fuerunt ii, qvos pomiqus in priore Banarum parte ridet, veluti Arehede- mos, qui ipse per^grinu» (Ran. v. 417) et curam gerens, ne a JUioedaemoniis urbi periculum esset, auctor litis, quam Athenien* ses ducibus illis intendebant, (Xen. Hel. I, 7, 1) fuit, qvamvis p^tosopbis quidem deditus turpibps moribus usus sit (cf. Xen. Mem. U, 9, 4) 'O^ Cleophon iste peregrmus, qui semper paci resistebat (Ran. v. 680, 1532. Diod. XIU, 53. Lys. 30, 13) "), Cligenes (Ran. 709) bomo turpis et moUis, sed muUa praebens negolia ''), Adimantos (Ran. 1513), discipuhis sophistarum (Plat.
<"•■♦ (' }■ . M1;.' ■■ i' ■'■■]■■■ '
^:' 14) TherMpenet iN^imara imperie qnadrii^fentorum virorum faTit, tnm po- pulum adulans imperium ad quinque miliia civium detulit. (Thuc. VIII, 68, 89, 97, 26, 37, 41). Eliam Bacchus cum levissimum quemque Atheniensem tum maxime Theramenis mores repraesentat. Ran. 547, Cf, RalMpken : bist, crit. «uriit. Gr. p. 3^L. Frimsche L I. ad v. 547, 96a
15) Cf. Aleyer. comment. de Ran. P. II, p. l4 seq. ,t ,m Gf. ll«yer. I. I. m, 14. Kook ad v. 679.
17) Meyer. I. l
60
Prot. 315 E), qni, postqaam duces ilii morti smt tradili, simiil cum Conone et Philocle imperator creatus post pugnam apod Aegos flumen patriam prodidisse fertur, (Xen. HeU II, 1, 32* Lys. 14, 38. Paus. IV, 17, 3; X, 9, 11), Nicomachus scriba pubiicus (Ran. 1506), Archenomos, Myrmex, garruli scribae inferioris loci (cf. Ran. I. 1.) Callias, sophistis amicus ''), sed homo effeminatus et ridicula quadam vanitate '^). Ad tales homines sommo iure ea, quae Thucydides de ducibus po- puli, qui Periclem secuti sunt, dicit, referri possunt II, 65: ol dh tavTci te ndvra ig %ovvav%lov STtQa^av xal aJiXtt 8^<a %ov noXifiov donovvta ehai xcnd tdg Idlag q)iloTif.Uag xal idia xiQSrj HaXuig eg re a<pdg avrovg xal zovg ^v(*pidxovg iTioUtev- aavy d xatOQSovftEva ftkv votg iduoraig ti/ntj xal (aq>elia ftdlkov ^Vy a(paXkvTa dk rfi noXei. ig tov noXe/nov fiXdfiij xa&iarato. Pergit brevi post: ol dk vateQov iaoi avxol /ndXXov nQog aXXi^Xovg ovrsg xai OQeyo/nevoi tov nQukog exaatog yiyvead^ai iiQanovTO xa&* rjdovdg x<^ ^rj/^V xm i^d TiQdy/iara ivdtdovat. X. T, X. Qui homines artes illas sophistarum revera ad rempo- blicam administrandam detulerunt. Itaque comicus peccata et cri' mina istorum hominum Euripidi adiudicans non solum Euripidem, sed etiam demagogos istos ridet. Quibus hominibus peregrinis ut iniperium auferatur civibusque Atheniensibus generosa stirpe profectis optimarumque artium disciplina institutis darelur, comi- cns suavissime etiam in parabasi (v. 685 seq.) Atheniensibas persuadere studet. Suadet enim, ut illis, qni imperii CCCC horoinum parlicipes fuerint vel iis faverint, occasio se purgandi offeratur^'*). Itaque etiam Alcibiadem, qui ducibus pravis auctoribus in exiliam est missus, revocandum esse statuit ^O» cum honestos tantum Athenienses urbem ab intcritu vindicare posse, comico persuasum sit. Cui quoque rei maxime convenit, quod Aeschylum, qui est ex veteribus illis Atheniensibus et generosis civilemqne virtntem
18) Eupol. xoXax. fragm.
19) Cf. Meyer. 1. 1. II, 16. Meinek. Quaett. Scen. I, 54. Ran. v. 428.
20) Cf. Meyer III, p. 16 seq.
21) Xen. Hel. I, 5. Ruhnken I. I. p 43. Niebnhr 1. 1. p. 196 leq. Kock praef. in Ran, p. 6 aeq.
n
tragoediis suif, veloti Persis, «agere slodet, opponit Euripidi, qui ia Iragoe^ stodiis pravorum oratorum uimis indulget ^'). *' Denique reputandum est, Athenienses bello Peloponnesiaco «zennte iam pauliatim a vetere iudicandl et agendi severitate recefsisse ac novos mores recepisse. Excelsus ille animus civi- lis, quo maiores erant inflammati, magis magisque evanuit virtus- que maiomm est relicta '0* Cives humilem quemdam animum prae se ferdl)ant, cum suum solum coromodum quaerentes sese SBmmo odio vicissnn persequerenlur. Nemini, quae sentiebat, dicere erat licitum, cum omnibus cavendum esset, ne alii veii>a perperam interpretarentor. Stolidissima audacia, ut Tbucydides (in, 82) dieit, fortitudo, circumt^ectio autem ignavia habebatur. Com faex plebis mercedis causa trium obolorum, quam Agyrrhio aoctore Athenienses concionantibus dabant, comitiis maxime ad- esset ^^) , omnia summo agebantur arbitrio et cives boni pra- vissimis hominibus cedere coacti sunt, ducesque pravi ac syco- phantae populum ad stultissima consilia impeliebant. Judiciorum, ubi Pericles, ut singulis iudicibus obolus daretur, legetn tulit, qnam mercedem Cleo et eius socii ad tres obolos auxerunt ^^), Athenienses erant cupidissimi, nt Yespae Arislophanis ostendont, neqoe iuris, sed mercedis rationem habebant, et, cum artibus so- phistarum permulti sese dederent, optimos cives insidiis circum- dabant. Educatio ita est mutata *% nt iuvenes artibus dialeclicis, quas philosophi maximeque sophistae docebant, gymnasiis relictis maximam navarent operam et ad temporum et nalurae rationes cognoscendas sese converterent. Matrimonii et familiae conditio- nes in diem magis corrumpebantur '^). Cum salute reipublicae
22) Apparel, Sophoclem comico non faisae ipUun personam , qua alens ret noTiMime geitat persUiogat, cum a rebus publicis alienua sit.
33) Cf. Heine: Libertatig et aequalitalis civiL in Atb« rep. delineat. ez Aristoph. opusc. acad. IV, p. 402 seq.
24) Cf. Boeckh: Slaatshaush. der Athen. I, p. 323 seq.
25) Cf. Boekh L I. p. 328 seq. v, Raumer: Vorles. &ber alte Gesch. I, p. 351.
26) Cf. Bemhardy : Wissensch. Synlaz der griech. Spr. p, 4 seq. Gr. Lit, I, p. 52 seq.
27) E. de I.M0«aix: Die Ehe bei den Griechen (Acad. AUiandl.) p« 453 seq.
'"^
02
religio e« sAoni publica arctissttfle coheereHnC '^)^ tjaamobraH Athenis non mintis, qa&m Romae, ne quis novaa indvraret tell*> giones nisi itnsu populi cantum erat Cf. Flav. loi. o. ApiOn. 11, 38. Serv. ad Aen. VIII, 67). Sed beilo PekiponnesiaM non m«d« nova sacra e Thracia et Phrygia, veiuti BendiAs et Cotyttn sacra Athenienses petierunt ''}, sed etiam veteres deos neglexe^ runt, quod maxime philosophi, qui deos popoli vires «sse na^ turae conlendebant et opinionem deorum ad sacerdotes et nof deratores citHatium referebant ^), effecerunt Quo factum eet» Qt pietas m deos maximeqoe inris iurandi fides ac reverentia ii leges patriae magfis magisque evanescereC, quam quidem reai historious summus Graecomm Thocydides non ignorat, qui hatfic rem bello procreatam valde dolet (ef. Thuc. II, &3). Onae -*- ne volumen disserlationis nimis aocrescat, hanc rcm b. I. lo»* gins exponere non licet — si aocnrate consideraveris , non mi-^ reris, quod coniicns Euripidem, in cuios tragoediM tota illa hhI'^ tata agendi ratio Atheniensium perspieitur, et cinus personae iusto saepius sunt Athenienses illi aophistarum artibus coiruptl^ cum tragicus ipne philosopMs, quos comici imprimMque Ariita»- pimnes auctores perniciei ducunt, faveat et <^d ad pietatem ac religionem veterem atthfiet, a pielate moiibnsque maioraai nt alieniis, acerbissitne perstringat et in enm oulpam oranium fere malorum, quae m rempublicam redundnriiit, coriferat, lit
38) Praechre Lastault (UntergHng des Relleniimas p. 150): In dcfh Aii- fllBgeB dei he)lenMChen Lebena war es die Rdigion , welebe 4ken eatwtek* lungsffihigen Keim seiner ganzen spSleren Bildung enthielt; auf der H4be des nationalen Lebens, in den Perserkrie^n, wrt sie es, die den gewfkigen Kampf milgekfimpfl and den eralen Antkeil an der Siegesbeule «rhellen bat, ond ais es Abend wurde in dem LebeMtage des Volki, halMB an ihr natio- nale Herzen sich noch zu erwSrmen versHcbt.
29) Cf Slrab X, t. II, p. 36i: U&T]vaiot S^tame^ n^l ta MXa (jpiX(^epovrc€g diatelovatv ovcea nai n€Qi &eovg * noXXa yaq %wv ^evtxwv leqwv naqede^avto^ Sate xal ixcjfu^dTjdijaaV * K(d ^tj ital ra QQaxia xo< va OQvyta. Lobeck: Aglaepli. I «xtr. B«rgk: com. Att. rel. p. 15 1 seq.
dO) Cf. Krahner: Grvndlinien lur fiesoh. dee VerfalU der Bttm. Staatsre- ligioD p. 11 (prog. gym. Hal.).
K
(9^
iill Modo tofim iMstn a^^i ratiiiwni AtliemeimiiiM rideat. Mque m6 i«r« BMfpMN a^Tmarium inducH Aescbyltim qaasi imagi- iieib virlutum matoram, qui «b aeqoaUbug Evripidi) qRo4 sentiendi et agendi ralieneHi attinet, miiHum sane distant.
f r * t\-
,;. ■ Ul>hAl •}t'j^--- t i*!\ . . ■vl.;!><< >i? fji;! .€;-*■'>..! •■■: ■■ . ;. :
: vi.i »■ .uii>i'>if •■ . "'» / * '~i U.iii il! '• 5 «>■•■ '..'■• ■ ' '■'
:»;.'<'■•.<'>'.' (lil.:i-''-'-'„. ;; •; • -Ji.^/. r)};. i^^* ' ' '' " = '" ■' ' '
,.1,1.' .,:-/> >-i<> ■■:.)-,!, Cj^pUt ,IV« .,u; .
'.«? '"f'-'iiU 'h.iti-.ii.i 'i.iil.i i,U:'f>ii?r» , i»-«r.--,;i.i....i . ::. » . , ... i .;.■)->;
ladioiiNn «b Anstopliatie iostitutiiin de trajg^oediae prin- " ' ' cipilMs oni aeqoaiiuoi iadieio oomparatur^ .^ •
" Judidum Af istophanis , quod in Ranis de tragicis fert, qoo =MieHu8 ititellegatur, necesse est, inqirirere, quomodo cum aequa* liwn iadicio conspiret yel dissentiat. Quod ad Aeschyliim attittet, plerique Athenienses eum summa pietale colueront et grayen eius poesinn quse Baccfai magis et Martis, quam bominis esse vjdjebatur, maxime sunt admirati, quamquam fabulas Aeschyleas ONMii vituperio carere non {^utaverunt^ Parentis igitor tragoediae ^renni poosi etiam tum valde sunt delectati. Quamebrem illis, ^ fabulas Aescbyieas agfere velleai, clvorus publice est attribu- <il8 et praemio iiias, qui ieibi^ Aeschyii docebant, donave- TMI^ qaamvis primum fortasse filiis solis et consanguineis Aeschyli fbbulas «gere licitan fnerk; attamen brevi post ctiaai «liis ittvd concestuai esse testis est auctor vit. Aeschyl. ^A&rpKdoi 8i toaovtof T^antjatt» Aloxvkov, eag ^ffjjfpiaaa&cci ^eMT ^aixxvOf atkov v<)v ^vko^tfov dtdaaneiv ta Ala%vkov XQvaov (1. xoQov') Xafi^aveiVf quocum consentit Philostr. vit. ApoU. VII, 6: oS^sv Idd-fjvaloi nazeQa fih' trjg TQay(pdlag av- w "r^foi^to ,hea%fiv9 di x<u tedvetofa (i. iq^iXaw') ' ta yoQ Alaxvkov tfjrjq)iaaf4bv(jjv dvedidaaxsTo xai ivixa ix ttmvrs; «t sc|ioL ad Arist. Ach. v. iO: tifdtjg dl fieyiarfjg ktvxe naQ'' A$7p>aioig 6 Alaxvkog xai novov atkov xd dQa/^ara ipr^cpiafian xoiv(fi xai ftetd d-dvcaov ididdaxeto» Qua re Athenienses prae- clarissime sunt testati, quanta admiratioiie Aeschylum amplecte^ rentnr, nam cum cives Aeschyli fabulas agendas curavernnt, So*
64
phocles et Biuripides floruerunU Qoid? quod gtoria Aeschyli effecisse videtur, ut consanguinei eius muIUs honwibus «fficerea- tur; Euphorionem enim, filium Aeschyli, quater fabulis patris, quae Aeschylo vivo non erant actae, vicisse, tradil Swdas ^O (s. v. Evg)0()ituv). Et Euphorion vel Sophocli et Euripidi palmam cripuit ''3. Immo Philocles, quem poetae comici saepe rident '% Sophoclem vicit, cuius rei causam maxime ex eo repetam, quod filius sororis Aeschyli fuit, et, cum Aeschyli tragoediam potissime imitatus esse videatur, ita ut tetralogias etiam more Aeschyli, veluli Pandionem, Oedipodeiam, quarum ternae fabulae inter se cohacrebant et altera alterius praecipuum qooddam inomentuiii contincbat, quod aut sequentem fabulam indicaret aul praegressae memoriam esse retinendam aperte declararet, componeret, Athe- niensibus maiorum moribus deditis placuit, Etiam Astydamus, nepos Aeschyli quindecim victorias reportavit, quem, quamquam celeberrimus ille '0 poeta graves aemulos non habuit, gloria Ae- schyli non minus adiuverit.
Ipsi pueri in coiiviviis ramos myrli gestantes carmina Ae- schyli decantabant. Schol. Arist. Nub. v. 1367: ftvQ^vfjg yaQ xlcidov Hatexoyieg ^dov xa AiaxvXov^ SaTtSQ %a 'Ofi^QOV pma da(fvrig ^^) ad quem morem alludit Aristophanes dicens : iv zoloi owdeiTivoig inaivwv Aiaxvlov ^^). Quae quamquain ita sunl, tamen non est dubium, quin Athenienses rnaxime moruin inaiorum tenaces, qui etiain tum erant mnlti imprimisque senes more maiorum educati Aeschylum carissimum habuerint, id quod ex Aristophane ipso sequitur. Strepsiades enim senex in Nubibus a fiiio petit, ut sibi carmina Aeschylea recitet (v. 1364 seq.). Di- caeopolis in Acharnensibus Aeschylum laudat (v. 10), Philocleon,
31) Auct. rit. Aeseh. ovx oXlyag (sc. vlxag) 3k fieta Tijy isXewi^ anipfSyxaro.
32) Cf. argum. Eur. Med.
33) Cf. argum. Soph. Oed. R. schol. ad Ar. Thesm. y. 175. Neineke: com. Gr. fr. II, p. 226.
34) Cf. Boeckh: de Gr. trag. princ. p. 32 seq.
35) Cf. Said. s. v. fxv^ivav.
36) Geryt, fr. 7. ' , ilini
65
senex in Vespis, poesim Aeschyli sic amat, ot reiim, qin carmen qvoddam ex Niobe Aeschyli dicat, absoluturus sit (cf. v. 580 seq.)« Quorum civiem sententiam Pherecrates in Crapatalis pro^ ponit, qui Aeschylom soam artem praedicantem inducit: ogttg /avtmg naQedtaxa tkxvr^ ftsyaXtjv i^oixodofti^atitg "). AUos quoque comicos veteris comoediae a partibus Aescbyli fuiwe, c^tum est. Juvenes autem, qui subtilitatem et elegantiam dictio- nis sophislarum valde amabant omnesque Athenienses, qni mo^ ribus maiorum relictis novam agendi et sentiendi '") rationem a philosophis introductam sequebantur, Aeschylnm, cum fabnlarum virtotem non intellegerent, aspemati sont et fabulas eius, ut Quintilianus ille, rudes et incompositas duxerunt. Namque ex sententia illorum hominum dicta sunt, quae leguntur in Nnbibus a V. 1364 — 69. Strepsiades enim filio, qui in palaestra sophisUi- rum exercitus est, sic maledicit:
toiavTa (ievToi ntal tot' llByev svdov, oHansQ vtV, .'.i xal Tov 2if4tavidip' stpaax* elvat xcatov notr^rpf . ti»
xayta ftoXtg fth^ aXVofuog ■^eaxoftTpf to nQchov.i metta 6'exiXeva*avT6v qXKa fw^^rp/ Xafiovza - <«•
Ttov AhxvXov Xe§at xi fiot * x^d-*ovTog ev&vg elnev • wp eyto yuQ AlaxvXov vofti^ta nQwtov iv notjjzcug; ' ' tp6g>ov nXecov, a^vatccrov^ atoyi^axa^ xQtjftvonotov • . n ^ xavtav^a mog otead-e ftov tijv xaQdiav OQex^eiv; ' «< • III(Nrum sententiam Aristophanes etiam profitetnr, dicens de Ae<- schylo : oif4at yaQ avrov xoXXont iotxkvat '*). Atque in Ranis cOmicus opprobriis, quibus Euripides Aeschylum cumulat, illorum hominum sententias ridet, ita ut iuvenum et Atheniensium npvae
37) Cf. schol. Pac. t. 749. Dind. Arist. com. et fr. p. 514. Meineke : Qd. Scen. p. 34. Aeschylam etiam laudare videtar Pberecrates ap. «chol. ad Thesm. v. 168, q. 1. Philocles perstringitur:
ei S'eaxiv, aXV ri taXatva (DiXoxXea — fi - dev (Dind. coniecit
XeXvdt]fiai o&ev') ovv^ ei d^iarlv AiaxvXov q)Q6vT]ft*e'x(ov.
38) Cr. Ouint. inslit. orat. X, 66.
39) Cf. fir. inc. fab. 40. Puto, pro tOlxevai ^^^^ <^*°'* legendam esM nQogetxevat,
5
.•-■.[-..■K^
diacipkiMie nddiciQVUip Mi«ittin jptQ&i0»\m fiiiripidfM, Aesdiyto voeans tifQt0Sfotiif f av^ttdoavotitov ^ ^ovf* atjiXivoify wt^mi^y ud^^mw 0v6fta, dnegiloikijfov f w^oqxtjuh^rittwtt, Qain? «tiam comicHS EnripideiB gravitatem «t natairam poeaii Aesdi]^ panim inteUegentem induceos, illes hoiatQes magis, qnam £oripi- dem ridet Qiiare non est mirum, quod philosopiii Aeschylo non iKfenl, ttt iara Plato ostendit, qui gravitaliem Aesdiyli pamm ifk^ leUeg«BS, non minus Aescbylum quam Homerum ridet *%
iam, quid aequales Aristophani de Euripide seoserint, Mt videndiin. Qiii lioel vivus etiam gloriam sapientis adeptos sit^^ et AtheniensM sentenliis eius, quae ad philosophiam pertiiiant, valde «kit deleotati, ita ut mulfti versus tragici in ora hominiqn ahireal, qua re in Sicilia, cuius incolae iam tum disciplinae so- phtttarum maxime dediti erant, magna Atfaeniensium pars vel minutissimas quasque frustulas (ahularum Euripidearim reciUii^, vitam servasse didtur ^^) , et quanivis in Iragoediis eius multa in partium lavorem dissa^antur ^") , tamen, quod ad ertem tragi- cam attinet, «pud aequaleis niniinam Irium tFAgioorum landem assecutus est, cam motationes, quas art» tragicae intulit, pleris- que ittsto audadores virae sint Quae res optkBe |»robatiur exiguo victoriarum, qfias reportavit, mu»oro neqiie iudjfios theatrales non popoli aed suum iudictum edidisse putandmn est **% Aetate enim iam provectitt primum vioit, ^o tempore mores maiorom magis magisque labefactati sunt et nova sophistarom disciplina « nultis eat recepta indeque non saepius, quem quinquies prif- mns est renuneiatus ^O* Deteiiorihus tragicis veluti Philocii, Xe<^
40) Cf. e. g. Plat. de rep. II, 380, 334, 335, 381, 389, 898. 41} jCf. Arist. N^b. v. 1389 seq. Aeschin. j;. Tim. p. 151. SpjMiheim. acl Ran. V. 789. SchuUz vit. Sophocl. p. 171 seq.
42) Cf. Plut. Nic. c. 29. Grysar: de trag. Gr. circa temp. Oem. p, 15.
43) Boek^ l 1. p. 175 seq.
44) Bemhardy: Lit. II, p. 665 seq.
45) Sec. marm. Par. primam vicit daodeqattdraginta annos natus 01. 84, 3 ; sed ex argum. ad Hippol. apparet, Euripidem Bon ante 01. 87, 4 prjJHium esse renunciatum. Suid, s. v. EvQinidrjg . vixag de elUsTO fi, TaS ftsv tfiaoa^s neQtwv, ir^v de ftiav fisra telemijVf imdiSa^afie- vov to dqafxa tov ddelg)t3ov avzov EvQtmdoVt Vawo ttg, (JftU'
Docli ^') aw raro postpontiis ^ jSeDteiitM# qvp4epii 3pnpi4M ad plkttosophiwn pertinentes subtUeinqqe eius «rlein dialect^<i|H|i persaepe .spectatorum indignationem in JEwtpidem mpvisse con- stat Sic TeriMi Ula» fluae legimtjar in Hjp|M>lytp: ^ yhun* ofMo- /uox*» >7 ^^ g>Q^ «mimos mtgAum tpinjvUum e^citaverunt ^Oi ita ut poetja poenam vix eifageret. Eodem modo ob versum Jtfelanippae z^e aog^rjs: ZevSf oaris o ZsvSi ov yaQ oldcf nXi^ ^/^ xlvti^ ejtplosus reposuit: Zev^ cJ^ UlsKfcci %ijs dhj&elai^ vno *^3. M^gdme Danae fabula spectatores Euripidi iratos reddt- 4it, in qna fabula Bellerophonti laudes turpissimas diTitiamm dat.^') neque minus impia Ixionis verba spectatores exacerbaTermit ^% Onmes en|m , qui maiorum institutis , moribus , fidei sunt dediti, Euripidis fabulas reiiciunt; sic Trygaeus laudator maiornm |P Pace Epripidem cojatemnit CPac. t. 531} neqqe minus Strepsia- de^ in Nubibus in Euripidem invehitur (Nub. t« 1371}. Itaque comici et Teteris comoediae et .medi^e, qui hac yn re ppi^uetu- dinem vetei:u.m con\icorum secuntur, ita ut ptiam ez f^is iudi- candi ratio, quam, quod tragicps summos attinet» aeq^.es 44* stopb{9^ pb^ryarunt, cognoscatur, JG^ripidem Tel^ementpr lii^^ Maxime poetae comici veteris comoediae AristophapeiTi ^eqif^ljir tes philosophiam Eurji^|dis, qj^^p trijbwt p^s^nis j^g^^os, ri-
XVII, 4: Cam qainqne et septnaginta tragoedias (alii «ac|<Hlcf .9CA*^^ ^W^ ei assignant) scripserit, ia qi^nque soUf vici^e (jCeilar), cam e^ni sfepe vin- cerent poetae ignavissimi.
46) Ael. V. Hisi. 11, 8 Yelolov dh (ov yoQ) BevoxUa j^ev vixay^ EvQmidtp/ de ^taad-ai xal tama toiovtois dQa/4aai * ^ av6r]T0i rtaav oi Trjs tpJ^q)ov xvqlol xal d/iadeZs xal no^to XQlaews OQd-rjs» Cf. Th. Bergk in Arist. fragm. p. 904. Welcker: Griech. Trag. p. 448 seq.
47) Aristot. Rhet. III, 15. ,
48) Schol. in Ran. v. 101.
49) Cf. Dan. fr. 2. Lobeck : Aglaoph, p. 82.
50) Praeclare Lessingias noster (Dramat. 1, 2): E» ist nor ein Atbep gewfsfm oiid wird auch nar ein Athen bleiben, wo auch bei dem P6^^ das sil^iplie Geflihl so fein, so zartlich war, 4»s9 ein/er anbutereo ^oriU ^egen Scbaa^ieler und Dichter Gefahr liefen, ypn dism Tbeater faerabge- st&rzt za werden,
6*
68
dent; qaatn ob caasam pervulgata Athenis foisse videtur opinio, Euripidem in tragoediis conscribendis a philosophis et imprimis a Socrate adiuvari. Itaqoe Teleclides ap. Diog. L. II, 18: Ogvyss fitrri xaivov dQafict tom* EvQmldov^ (^ xai Ttt tpQvyav* vnOTl^i^ai StoxQarijg,
Mnesilochum in hac fabula Teleclidis Choerilam filiam, novam poetae tragici uxorem, in domum Euripidis dcducturum csse in- ductum, probabilis Ritteri est coniectura, ita ut novum drama Euripidis dicatur Melito prior uxor ab ipso repudiata ac Cephi- sophonti servo concessa matrimonioque iuncta. Fabulam enim Phryges ^ ') esse inscriptam, quod Cephisophon in illa partes ege- rit, Welckerus, vir summus, egregie coniicit, qui Ta qiQvyava a Socrate supposita scite ita interpretatus est, ut Socrates pravis- simis praeceptis foedum illud drama incitasse dicatur ^"^. Din- dorfius auctorem vitae Eurip. solum respiciens locum sic emendat : Mvr^alXoxos ^at* «xciyog, og q^Qvyei %l dQafia xaivov • EvQiTiidrj xai 2o)xQatr^s ^a g>Qvyav' vnotid-i^atv^ quam lectionem pracferrem, nisi a verbis Diogenis nimis rece- deret. Non minus acerba sunt verba illa, quae suo iure Teleclidi tribuit Dindorf*
EvQinldr^s S^o tds TQay(pdlas nouSv tds aoixQatoyoftqovs ovtos ioti tds aoqids **)• Simili modo Callias Euripidem philosophiae Socratis deditum ridet in Jlf^rftats fabula:
A. t/ dr] av asfivot xai q)Q0vets ovtto ftiya;
B, £§eati yuQ fiot * ScoxQarrjs yc^Q cuttost
quae verba ad Euripidem esse referenda, Diogenes testatur. In
51) Cf. Ritter: Didymi opusc. p. 105. Moesilocho partes faisse in illa fabula praeclare ostendit Welckerus. Gr. Tr. II, p. 454.
52) Welcker I. I. Mnesilochos spricht mit Stolz von einem Originaldrama seines berQhmten Schwiegersobnes. Das Drama aber gebt seine eigene Toch- ter Choerile, des Dicbters Gattin, an, die mit dem jungen Cepbisopbon eu- hielt. Hdchst bitter ist der Spott, dass die Lehren des Socrates diesen Pbry- gern qQvyava seien, in diesem Drama aber die Flamme anscbOren.
53) Diog. L. II, 18. Dind. Arist. com. et fr. p. 523 seq. Reisig : praef. ad Nub. p. 8.
69
eandenn fere gententiam abeunt verba Antiphanis, qnae ez Cari* bas fabula eius desumpta tradidit Athen. IV, p. i34^^) ovx OQJis OQXovfievov Toig X£(>at zov fiaxijXov; ovtt alaxvvtiai; 0 tov 'HQaxXenov naaiv i^ijyovfievogj -'0 Tjjv &€odixi:ou /novog avevQTjxtog zexvtp'f ■ . 6 ta xeg)alata avyyQaqxm/ EvQtniSr}; Poeta enim celeberrimus mediae comoediae ridet Socratem yel alium philosophum, cuius sapientiam Euripidis tragoediae spirent. Etiam in Musis Phrynichi Euripidem notatum fuisse constat; ne- que verba : cJ xal xdnQatva xai neQinohg xal dQOftag (cf* Mei- neke I. I.) ad poesim Euripidis referre dubito* Plato vel sigma» tismum Euripidis, cuius maxime quidem taedet in Medea v. 473, q. 1. legitur: eamd a'wg laaaiv ^EkXrp/m oaoi, quem tamen sexcentis locis ad nauseam usque repetit, acerbe notat iv Ttug eoQtaig :
«V ye aoi ykvotd-\ ott
eaoHSag ix twv **} atyi^drcov t(Sv EvQtnidov, quod imitatur Eubulus mediae comoediae poeta: EvQinidov S^eawaa a'wg caaa* oaoi xai naQ^ykv* el auaaifdi o* etaet fiot x^Q^^i xai toig iftdtatv eyyeXuiai nrjfiaai xd aiyfia avXXe^aweg wg avrog ao<p6g **), quibus versibus Eubulus tam Euripidem, quam ineptos eius imi- tatores, qui si omnia Euripidis sigma collegerint, sibi non «inus sapientes, quam Euripides sit, videantur, irridet. Nuliam igitur occasionem Euripidis perstringendi poetae comici praetermittunt. Maxime poetae mediae comoediae fabulas eius et versus ad ri- diculum argumentum delorquent ^^). Sic Strattis Medea, Philoc-
54} Cf. Meineke fragm. com. I, p. 519.
55) Porson. legit: riftag xaXcog eataaag ix twv aiyftdrm Ev- Qinidov.
56) Ita mihi legendam esse videtur. Heineke (ag lacial 001 — xal noQd-evevaetg — €§etg fiot xa^o' — (og avtol aoqm.
57) Andromedam Euripidis multi comici aeqaales Aristophani ridieule snnt imitali, veluti Phryoicbus in Andromeda, Eupolis in Maricante, Amiptias in Conno, Plato in Cleophonte. Cf. Grauert: Mas. Rhen, II, 1, p. 59; 4, p. 499 seq.
iy7;-if^J!fi»"W;wv;«tiW
V-: ■^j:
ymm^^'
'-^t^rM
iO
tet^, Prdcld Enripidem ri^ls^e ridetat '^. Ph<>6ni8sis eiuif, qo&itiB Aristo^nem ittiitatus sit, Enripidem esse Msnm, ArisfoteleS if- firmat ^^. Eoidem modo EubulQs, cuius pbesis md^e in poetis tragicis ridendis versata sit, ptfle ceteris Enripldem sibi propo- suit, cuius versus yel par6dia luderet, vel integros immntatosque ridendi causa fabulis suis intexeret. Sine dubid Augen, Bellero- phontem , Antiopam , Medeam Euripidis valde risit ^^). Singula^ etiam partes fabulamm Enripidis comici rident. Sic Antiphanes, qui Aeolum quoqne Euripidis vehementer perstrinxit ^ O» Aristo- pfaanem sequens, prologos Euripidis praeclare notat ap. Atben. VI, p. 356:
(40ixaQi6v y^iativ rj tQaytpdia Ttolrifilx xtera navr*, 61 ye rfQcotov ot loyoi vno toSv d-eaT(3v elaiv iyvioQtafihfoi, TtQiv xai Ttv* elnetVf wg vnofjvrjaai fiovov dei tov noirjTr^ * Oldinow yaQ Sv (xofov gxo, tHkla navT Iktaaiv ' 6 ncttiJQ Aaios^ firfttjQ ^0)t(jcatr], dvyatiQeg natdig tiveg, ti Tteiaet* ovtogy ti nenoirjxev; aV ftdXiv einrj tig 'Alki.iima xal ta naidia, ndvt* ev^vg eiQrjx* att fiavelg dnilttofve try (J.rjfciQ^ dyavakvaiv d* ^AdQaatog ev^itog rj^eij ndXtv t^dneiai, Stbtilem dc novam Eoripidis poesim idem Antiphanes ridet ap. Athen. X, p. 446 •*):
. * * , * , (nrj fiiatag del ^htwftev dXXd xal Xoyioftog eig fiiaov nata^dto) tig xai ti xal fieXiaxioVi atQocprj X6y(jt)v naQeXdino tig ' r]dv toi eativ fieta^oXij navtog eQyov nXrjv ^vog * naQadidov d'e§^g ifioi ,
58) Cf. Meinelce: Onaest. Scen. II, p. 64 seq.
59) Cf. Ath. IV, p. 160 b. Meineke: Qu. Sc. III, p. 16.
60) Meineke I. 1. p. 20 seq. hist, crit. p. 356.
61) Cf. Grauert 1. I. p. 59.
62) Meineke fr. com, I. 1. p. 581.
iSXr. ■■
n
m'^~'\ A. E^Qmldijg yoQ Tavv' IjpaaJtfiv; B^ oAAa t^^;^ <u;;:{ ..1 Vi^i A. <Z>cii,d|£yoff d)^;EOt^^£v * B* ovdkp diaufiQSi, '^>
i}< ou< (tf ^tav' iUyxsig fi%&ta avkkafiijg fuag^ :-.:-f'l • Qmd nimis stadeat, ut spectatores praecepta pbilosa^ornin do-^ ceat, alii coinici non minus, qnam Aristophanes, rident Sio Ni> coslhitus Euripidem lodit: . s j.r^ , <u ^ .. ; i
., /vi ■■ /i ovM ioTtv, oatng JtoiPT* av^Q tvdcufidvA, ...;.!. i
; vjy Trjv ^Ad^rpiav * avmofuag yfi ^lh^ari ■ . . t i .1 . Ev{HTtLdij %6v ^iov 8&7jxag eig azixov . ■.■■> "::'?; et timiU modo Antiphanes: i ■ / }<
0 nQmog einwv ' ftsru^oXi^ rtavrm ykvxv, ' .iV:
ov Jjy^' vyuUvst dkanoi' . ex /u«' yovv xoTtoiv >: :» f^uxfl' avoTuxvaig, «1 aXlovaiag d^vdcjQ, .-•■'<•
x«t TofAAa d); toiavna /, av d'^x TxAovoiou 7iTft>xos y£»7; ov, (iSta^okr\ fikvj rjdv (Pov ♦ qaibus verbis servum a comico indactum Eurfpidea risisse, iim Valkenaer. vidit ^^^, Sententias vulgares et himiiles Qurqgi^ \m.^ dit etiam Theopompns ap« Ath. IV, 165 b:
EvQinidov rap* iazlv ov xaxcHg exovj - t^dkXoTQia deinvelv tov HaJLdSg avdtUfiova, nisi hoc ad alium Euripidem, qnem oomiei edadtatis emia ri- dent, referas. Apparet igitur, poetas et veteris et tnediee co- moediae cum Aristophane, qood ad Euripidem attinet^ oon^entire, quippe qui sententtam civioiri roorum veterura tenacium defen- dant illisque, qui philosophiae dediti Euripidi maxime finreant, repugnent Ipse igitur Axionicus, novissimas fere comoediae mediae pueta in Phileuripide vehementissime in omnes, qm Eu- ripidem imitantur et admirantur, invehitur:
ovTio yuQ inl votg fieXeat tdig EvQifiiSov af.i(p(a voaovaiVf Saze TaXk^ avrdlg doxeh elvai fiekrj yiyyQavrd xai xaxov fieya ^*}- Qaamquam, cum mores Atheniensiuiri ratioque sentiendi et agen4i
63) Cf. Diat. p. 229 seq.
64) Meineke l. 1. p. 770.
72
in diem magfis naturae tragoediarum Euriptdi convenirent, Euri- pides non ita multo post tantopere praevaluit, ut poetae novae comoediae, veluti Menander, Philemon eum potissimum imitaren- tur et Philemo alicubi quendam dicentem faceret, se nullo modo, quominus, ut Euripidem apud inferos aspiceret, sibi manus in- ferrent, esse impediturum, dummodo inferi viverent et sentirent ^^).
— Ut igitur omnes, qui maiorum moribus et pietati erant addicti, Euripidi minus favebant maximeque comici, qui omnes res novas rident, Euripidem exagitabant, sic ii, qui novas sentiendi et agendi leges amplexi erant et ab antiquorum moribus et religione sophi- stas aliosque philosophos secuti, erant alieni, Euripidem maxime admirabantur et illum ceteris fragicis praeferebant. Quod cum ex Ranis fabula, in qua poeta Euripidem tamquam sophistam in- ducens, illos qui Euripidis sapientiam admirantur, acerbe ridet,
— quibus hominibus ut adversaretur , Ranas maxime conscripsit
— tum e Nubibus luculentissime apparet, in qua fabula Phidip- pides artibus sophistarum corruptus, quid iuniores novisque praeceptis philosophorum amici de Euripide iudicent, indicat. Strepsiades enim in filium, qui Aeschyli carmina contemnit, sic invehitur v. 1371:
oi^tjg d^ tov d-vfiov dctxaiv i(frjy^ av d'a^Xcc zovTorv le^ov Ti Twv vsinneQcjv, aT%' iati ta aocpa ravto', 6 ^evv^vg ^a' EvQinidov ^ijaiv tiv\ wg ixivBi ddeXgiogy cuA£|/xoxe, ttjv ofiOfATjTQiav adeXcprpf. xdyoi ovxeT i^ipfeaxofifp^y dkV ev&vg i^aQaTtot TioXXoig xaxoXg xalaxQoiai * x^' fvrevd-ev, olov eixogy > enog nQog enog rjQeido/iiead-* * eld"* oviog inavanijd^f xaneiz' erpXa fie xaanoSei xanviye xdneTQi^ev. Oeid. ovxow dixaicag, oaiig ovx EvQuiidrp> inaivelg aoqxircatov ; 2tq, aotpioTttzov yixetvov^ a) Tt a' eina); , dll' av^tg av Tvmrjaofiat» x. t. X. Itaque non mirabere, quod sophistae omnesque philosophi a par- tibus Euripidis sapientis sunt. Sapientia enim Euripidis factum est, ut Socratem inter et illum summa intercederet amicitia ^')
65) Cf. Meineke: Phil. et Men. rel. p. 106.
66) Cf. vit. £ur. Diog. L. II, 15.
u
et (Uiilosophonim princeps tragoedias Euripidis prae illis cete- roroin tragricoram tanto in honore haberet, ut, quamvis a fabu- lis speotandis abstineret, Euripidis novis fabulis agendis adesset et vel in Piraeum, ubi veteres fabulae et quarum docendarum in uite copia facta non erat, doceri solitae sunt, si tragoediae Eu- ripidis agebantur, spectatum iret. Ael. V. H. II, i3: Ec mne EvQirUdtjg i^yavi^svo xaivolg tQceytpdcHgy tlte ye atpotveito (sc. 0 2(axQair]S% xai HeiQaiM Si dycinn^oinhfov tov EvQmidov xof £xel xorT7]€i. Quae cum ita sint, Euripides etiam in Polamede Atiieniensibus caedem Socratis exprobrasse dictus est verbis illis :
" •* '- ixavet* exavete lav navooq>ov w Javaoi^
[ ' tav ovdh dXywovactv dj^dova Movaav
■ r- -< neia^evteg dvdQV deivf^ te liyetv xal dvaidet*
At Palamedes 01. 91 , 1 acta est 'O* Quamobrem Valckenaer. Socratem simili modo ac Palamedem diem supremum obitunim esse, Euripidi praevisum fuisse arbitratur ^)^ Boeckhius versus illos ab interpolatore, cum fabula iterum doceretur, csse suppo- sitos iudicat ^'). Quid faciendum sit, 0. Jahnius, vir summus, ostendit. Verba enim illa choro sunt tribuenda, qui Palamedis sepientia et virtute illustris tristem sortem dolet ^°), neque uUo modo tragicus Socratem respexit. Licet igitur Socrates et Euri- pides summa inter se usi sint familiaritate, tamen Socratem Eu- ripidi, quod ad artem tragicam attinet, palmam tribuisse non sa- tis constat. Sententias quidem Euripidis interdum etiam Socratis indignationem movisse, testis est Diogenes L. II, 33: EvQtnidov ^iv tfj 4vyri elnovtog neQl dQetrg ^jXQotiatov elxfj tavt^ eav dq>et^sva** dvaatdg i^^X&e q>^aagj yeldiov elvatf dvdQaTwdov ^h ftrj etQiaxofievov d§iovv ^rjtetv, oQettjv d^oiktag iav dnoha- Xevai. Sapientiae causa Plato quoque Euripidem ceteris tragicis praeferre videtur de rep. VIU, p. 568: ^ te tQayi^ia oXatg aocpov doxel elvai xal 6 EvQtnidijg diatpiQCtrv iv avtij. Ne multa,
67) Cf. Ael. III, 8. Hartang. 1. I. 11, p. 230 seq.
68) Cf. Valck. Oiat. p. 19 1.
69) Boeckh: de Gr. Tr. priac. p. 185.
70) Cf. 0. Jahn: Palamed. p. 13, 18.
74 ■ ' -■ d
onines, qni liberii^ de dis robiniqQe hnmniB senMebint, BoHpf^ dem prae ceteris po^s carissinam ^') hi^bant, inter que* etiam fuerit Tbncydidei, ne<|ne est minimi, qnod poelim Mpien- tissimnm peregrini ernditi ^^, teluti Ardielaos ^^)^ Ifaoedonum rex, apnd qnem Euripides vita exeonte degebat, Dlonysius ttp rannus et qui borum similes erant, vaide amavemnt ^^). Immo noh ita multo post Anstophanis aetatem populv» Atbeniensim!! mntatis moribus admiratione furori sinrili carmina feuripidis m^ dienda petiit, quod ne fieret, comici veteres frllstra efBcere 09* nati sunt ^*). Attamen iusto fadlios Grysarius, V. d. ianli illo teM^ pore, quo Ranad fabula acta sit, Euripid^ni a pldrisque Athe- niensium pro tragicorum praestantissimo babitum esse statuit; quod iam refbtari potest Rani^» quad fabula iA Eivipidem con- scripta adeo probata est, ut Aristophtmes non modo praemio ornaretur, sed fabula etiam iterum doceretur. Ceterum turbam illorum, qui Euripidi favebant, magnam fuisse, probant vietoriae quinque, quas poeta aetate provectus adeptus est et poetae ilti novi, qui eum imitati sunt. —
De Sophoclis, ut ad hunc transeamus, virtute summa tragica aequales cum Aristophane prorsus consentinnt. Ab ilk) tempore, quo primum fabulas doouit, usque ad vitae finem civium gratiam sibi conciliavit ^^). Tot enim victorias adeptus est, quot nuUus poeta ante eum. Namque secundum Carystium Pergamenum, gra- vissimum huius rei auctorem, vioies palmam tulit ^^), quem nu- merum virtuti tragicae Sophoclis vix respondere facile quispiam duxerit, cum Sophocles minime quidem fabulas centum tredeoim
71) Thucydidi iridlti scrlprtore^ et^igfamma ttibahni^ tfndd tii^itrtdiri teh6^ taphio idscriptam est. Cf. Titae Eur.
72) V^ Eor. cod. Vindob. ^svo(pi>hjiT(nof nexXijti&ai cpaoi Sici %6 lAahata vno ^evtov g)deuji>ai * vfio yag ^A^rjvaUjiV ^ovunai*
73) Ael. V. H. XIII, 4, 11, 21. Luc. paras. 35. Grysar de trag. Gr. etc. p. 12, 16.
74) Cf. Ael. XIII, 18.
75) Athen. I, p. 19 E. Grysar. 1. I. p. 17 seq. Hartirag. 1. 1. 11, pt 569 seq.
76) Cf. Schullz: vit. Soph. p. 33 seq.
77) Diod. (XIII, 103) SophocU ▼icioriaf XVIII, Sndas XXIV iHluit. Schoell vit. Soph, p. 74 seq.
6m6fipMnt mie AfiiUii^hiai^ Binmo ">% mtretpkibllar, pikH tas qaaternas una fabnlas eder6 soHhit e^, <|iiod a dof^cl» qaoqne esse fiiii^iri ikiflM p^^flNiasttin eit, ifnoiiiRta letralogiae etiam mnlto post So^hotieM sttii Acttltf, nti flla, qnae signiGcatar in inscriptione ap. BO^dklif. T. I, p\ 954. Bei Soiphocfis fabulae, qnae una sunt ^ftie, argome^to iiltfii cOh^drebint. Ooamobrem Soides s. 2o«po)tX^t ovtog ^^|« toij dq&f^a nQog ^') dqafta dyoivL ^ec^aif alld fti] xeTQakoyiav. Quod si consideramus, Athenien- ses recte de praestantia fabularum Sophoclis iadicasse apparet Adde^ qood, quamtii non raro seeandam paintflm tulerit, nun- quam tertius est renanciatus *^)* Fabalis eius ciyes tanlo^ pere snnt delectati, ut Yirtate illarum commoti legationes et magistratus ad Hlum deferrent *') en^qne AnUgona docta cora Pericle et Thacydide duoem ezercitvs, qai Samiis bdlam infer-^ ret, crear^nt, ut lon ap, Atben. XIII, p. 603 seq. testatitr ^O' TaK amore ixves poetam summimi ad mortem usqve amplexi ^*) sont et mortoum tragicum fere M deos cvstuierunt. Poetae eo» mioi com popuK indieio conspirantes ^ quotiesodnque Sopbodlis meRtionem iniicionl, b^gicam sammis affierant laudibus. Sopho- clem autem a nullo comice esi£i iitisnro, festis est auctor vit« Soph. Atqai non est dubiom, qoin poetie comici iUi cognomen apis Atticae {^At^idos fxeXiaaijg) dederint '*}. Qoae comici el popuhis de Sophocle iodicaverint, egregie expoiiit Phryniehas in Mosis, io qUa fabula Sophoclem non minore laude, quam AristfH phanes, cnmuIat^O* De Sophocle enim exfant suavissiiH ttli
78) Ez fabalis enhn CXXX, qnie ei asdignilRe snnt, Aristophanfea Bjx. seplemdecim suppositas esse iudicavit. Cf. Anct. yit.
79) Cf. Welcker: Aeschyl. Tril. p. 508 seq.
80) Anct. Tit.
81) Auct. vit.
82) Ouod frustra impugnat Ritterns Didjrm. opnsc. p. 60 *eq. Mns. Ithen» IX. Cf. Boeckh Soph. Antig. p. 121. Schoell. I. 1. pi 157 seq.
83) Cf. Auct. vit. Schultz 1. I. p. 160 seq.
84) Cf. Suid, s, 2og)OxXijg, Hesych. s. v. 2og>. schol. ad Aiac. v. 1^88 (Lob) ad Vesp. v. 448. Hermesianax ap. Aihen. Xtit, p. 598. I^hot. bibl. cod. 158.
85) Meinek. Qnae^t. Sttk, II, p. }0 Uhqi «^m^ Ofcd. Cel.
t- ■
n
versus, quibus ilium ob felicitatem, qua vivus usus sit et ob
praestantiam artis tragricae praedicat: .,, .^^.
MaxaQ 2oq)OxUr^gy og noXvv xQovov fiiovg . , .
ansxhavsVf ivdaifioiv avrJQ xal de^iog^
noXXag noirjaag xeu xaXag tQayipdlag ,,
xaXwg iTsXsvTtja' ovdh vTioftsivag xaxov*
Poesim Soplioclis illis quoque verbis laudat, quae Diogenes me- moriae prodidit, qui Philemonem imprimis (piXoaocpoxXjj fuisse perhibet idque maxime in illis locis^ ubi secundum comicum ca- nis quidam Molossicus in componendis carminibus eum adiuvisse viderelur et secundum Phrynichum neque mustum esset neque vinum mixtum, sed Pramnium, nobilissimum vini genus, „0v yXv^ig ovd' vnoxwog aXXa IlQa^iog^^'' quae verba ex Musis esse deprompta Meinekio duce affirmaverim "^). Neque philoso- phi et illi Athenienses, qui in philosophiam incumbentes a pri- stina disciplina declinaverant , Sophocli laudem denegaverunt. Apud Xenophontem enim Aristodemus Parvus a Socrate interro- gatus, quosnam homines propter sapientiam maxime admiraretur, respondet : ini fth roivw incav noirjoei "O^jjqov eyiiyye ftaXiata TS&avfiaxa, ini dk did-vQaf.tfiip M£^avmnidtp>j ini dk tQaytjfditf 2ocpoxXia X. T. X "^). Neque incredibile est, Aristodemum, qui est ex numero illorum, qui sapientiam maxime secuntur, veram Socratis ipsius de tragicis sententiam dicere. Ipse Plato, cui si- mullatem cum Sophocle fuisse, Athenaeus ementitus est ^'), quippe qui, cum Sophocles mortuus est, adolescens viginti trium annorum fuerit ^% Sophoclis virtutem tragicam aeque laudat ^°}, atque alii Socratici, veluti Simmias ^'3* Jai" vides, quin omnes Athenienses summa Sophoclis admiratione fuerint affecti, dobium non esse. —
86) Meineke 1. 1.
87) Cf. Xen. Mem. I, 4, 3.
88) Athen. XI, p. 507 d.
89) Cf. Boeckb ad Plat. leg. p. 182. De Gr. tr. priBC p. 123.
90) Cr. Phaedr. p. 268 E. Schultz I. I. p. 170.
91) Cf. Antbol. Pal. I, 168, SchuIlB L 1. p. 185 seq.
Cum igitur omnes Atheni«nses de virtnte Sophoclis consen- tirent, suo iure comicos eum nisi obiter non commemorat. Sed quoniam Aeschylum eiusque poesim illi, qui novam disciplinam philosophorum sequebantur) parum intellegebant, ne dicam, con- temnebant, Euripidis autem tragicam artem admiratione araplecte- bantur summa, ita ut fabulae Euripideae magis magisque in de- licias hominum abirent, poeta comicus egregie in scenam inducit Euripidem et Aeschylum inter se certantes, quorum illum auc- torem omninm malorum, quae tum moribus civium mutatis et philosophorum praeceptis pervulgatis in rempublicam invasissent, faceret, Aeschylum contra imaginem veterum morum proponeret. Comicus enim non soluni Euripidem, sed etiam omnes, qui eius tragoedias, cum novas agendi et sentiendi normas susciperent, illis Aeschyli praeferebant, ridere sibi proposuit Suo igitur iure comicus ea, propter quae aequales Aeschylum vituperabant, vel extenuat vel ad extollendam Aeschyli virtutem refert, Euripidis autem vitia amplificat.
(??•- • -i-rryr.-nff^ ■
•j lil, ■ - Ji' '' '
' ■...ll'!»v-i'
:i
^- 4:.-^:
Corrige:
p. 4 1. 17 Alcmaeone. — p. 5 1. 11 ersQ** — p. 6 I. 18 hx^i^. — p. 8 1. 13 NubibDs. — p. 11 I. 15 affici. — p. 12 I. 18 spoDdeum. — p. 13 1. 7 OQd-oensi^. — p. 21 I. 21 nimium. — p. 22 1. 7 deanoTt^g. — p. 29 1. 12 potissimum. — p. 39 I. 31 d-oificniOV. — p. 47 1 1 figoris- que. — p. 49 1. 27 dele „comicus.** — p. 60 1. 23 detur. -/i,f. ^*- Uy^4ut^r*A^
ENDOF TITLE